Cofnod Mae Pob Stori o Bwys: System Profi, Olrhain ac Ynysu - Yn gryno

Mae Ymchwiliad Covid-19 y DU yn ymchwiliad cyhoeddus annibynnol sy’n archwilio’r ymateb i’r pandemig Covid-19, a’i effaith, er mwyn dysgu gwersi ar gyfer y dyfodol. 

Mae gwaith yr Ymchwiliad wedi ei rannu'n archwiliaid ar wahân, a adnabyddir fel modiwlau. Mae pob modiwl yn canolbwyntio ar bwnc gwahanol, â'i wrandawiadau cyhoeddus ei hun lle mae'r Cadeirydd yn gwrando ar dystiolaeth. Yn dilyn y gwrandawiadau, mae adroddiad y modiwl yn cael ei gyhoeddi, sy'n cynnwys canfyddiadau o’r dystiolaeth a gasglwyd ar draws pob modiwl ac argymhellion y Cadeirydd ar gyfer y dyfodol.

Sut mae Mae Pob Stori o Bwys yn ffitio i mewn i waith yr Ymchwiliad

Mae’r crynodeb hwn yn ymwneud â’r cofnod Mae Pob Stori o Bwys ar gyfer Modiwl 7, sy’n archwilio’r System Profi, Olrhain ac Ynysu a ddefnyddiwyd yn ystod pandemig Covid-19. Bydd cofnodion Mae Bob Stori o Bwys yn y dyfodol yn canolbwyntio ar wahanol agweddau ar fywyd yn ystod y pandemig megis gofal cymdeithasol, plant a phobl ifanc a chymorth ariannol. 

Mae cofnod Mae Pob Stori’n Bwysig ar gyfer y System Profi, Olrhain ac Ynysu yn dod â phrofiadau pobl a rannwyd â ni at ei gilydd: 

• ar-lein yn everystorymatters.co.uk; 
• yn y cnawd mewn digwyddiadau galw heibio mewn trefi a dinasoedd ledled y DU; a
• thrwy ymchwil wedi ei dargedu gyda grwpiau penodol o bobl. 

Mae pob stori'n ddienw, yn cael ei dadansoddi a'i threfnu'n gofnodion modiwl-benodol Mae Pob Stori o Bwys. Rhoddir y cofnodion hyn yn dystiolaeth ar gyfer y modiwl perthnasol. 

Mae'r cofnod yn cyfeirio at niwed sylweddol a gall rhai o'r straeon a'r themâu a gynhwysir yn y cofnod hwn ysgogi atgofion a theimladau gofidus. Gall fod o gymorth i gymryd egwyl os yw darllen y cofnod yn peri gofid. Darperir rhestr o wasanaethau cefnogol ar wefan UK Covid-19 Inquiry:  https://covid19.public-inquiry.uk/support-whilst-engaging-with-the-inquiry/

Dealltwriaeth ac ymwybyddiaeth o Brofi, Olrhain ac Ynysu

• Teimlai llawer o gyfranwyr fod y canllawiau ynghylch profi yn glir i ddechrau, ond tyfodd dryswch dros amser oherwydd rheolau newidiol a diffyg ymwybyddiaeth o olrhain cysylltiadau.
• Cafodd pobl eu gadael mewn penbleth o ganlyniad i newidiadau i ganllawiau swyddogol y llywodraeth ynghylch pryd i brofi a hunanynysu. Roedd ansicrwydd ynghylch y rheolau a oedd ar waith ar unrhyw adeg yn golygu bod rhai pobl wedi penderfynu gwneud yr hyn a oedd yn briodol yn eu barn nhw, heb ystyried a oedd yn cyd-fynd â'r rheolau ai peidio.  
• Disgrifiodd rhai cyfranwyr sut y tyfodd eu hymwybyddiaeth a’u hyder o ran gwybod pryd i brofi dros amser o ganlyniad i gael symptomau a phrofi’r firws neu glywed am brofiadau pobl eraill sydd â Covid-19. Fodd bynnag, dywedodd rhai cyfranwyr wrthym hefyd eu bod wedi drysu ynghylch gwybod y gwahaniaeth rhwng symptomau Covid-19 a salwch tebyg eraill, fel annwyd a’r ffliw.  
• Disgrifiodd cyfranwyr anawsterau wrth gael gafael â gwybodaeth neu gadw i fyny â gwybodaeth am brofion. Roedd hyn yn cynnwys pobl nad oeddent yn defnyddio'r rhyngrwyd a phobl nad oedd y Saesneg yn iaith gyntaf iddynt.
• Eglurodd rhai cyfranwyr eu bod wedi canfod bod gwybodaeth olrhain cysylltiadau yn aneglur, ei bod yn anodd deall ei diben a dilyn y canllawiau yn gywir.
• Ychydig iawn o bobl oedd yn ymddangos yn ymwybodol o'r cymorth ariannol ac ymarferol oedd ar gael wrth hunanynysu. 

Beth wnaeth helpu neu annog pobl i gymryd rhan mewn profion, olrhain cysylltiadau a hunanynysu?

• Amddiffyn y bobl a oedd o bwys iddynt ac eraill: Cafodd llawer o bobl eu hysgogi gan eu hymdeimlad o ddyletswydd foesol i amddiffyn eu hanwyliaid, eu cymunedau a'r rhai a oedd yn agored i niwed. 
• Gofynion: Roedd yn ofynnol i rai pobl brofi (heb ystyried symptomau) cyn dod i'r gwaith ac i gysylltiad â phobl eraill. Disgrifiodd rhai hyn fel rhan o’u ‘dyletswydd gofal’ i amddiffyn eraill. 
• Mynediad at gymorth: Roedd rhai’n teimlo bod y cymorth ymarferol a gawsant – gan deulu a ffrindiau, sefydliadau lleol a grwpiau cymunedol – wedi’u galluogi i gymryd rhan mewn profion, olrhain cysylltiadau ac i hunanynysu.
• Cynyddu rhyddid: Wrth i amser fynd heibio dywedodd cyfranwyr fod eu hawydd i fynychu ysgolion, colegau a phrifysgolion, i deithio ac i gymysgu a chymdeithasu ag eraill wedi dod yn rheswm i brofi.
• Lleihau pryder: Mynegodd cyfranwyr eu bod yn ofni dal y feirws, mynd yn ddifrifol wael, neu ei drosglwyddo, a arweiniodd at gael eu profi, cymryd rhan mewn olrhain cysylltiadau, a hunanynysu. 
• Mynediad a chyfleustra: Dywedodd cyfranwyr wrthym ei bod yn hawdd cael prawf pan oedd yn hawdd cyrraedd canolfannau profi a bod nifer dda o apwyntiadau ar gael. Pan oedd profion llif unffordd ar gael i bawb ym mis Ebrill 2021, roedd llawer yn croesawu rhwyddineb a hwylustod citiau am ddim i allu profi gartref. Roedd gallu profi gartref hefyd yn galonogol i bobl oedd yn pryderu am y risg o haint mewn canolfannau profi neu ar y ffordd i'r canolfannau hynny.

Beth oedd y rhwystrau rhag i bobl gymryd rhan mewn profion, olrhain cysylltiadau a hunanynysu?  

• Ymddiriedaeth: Daeth pobl yn fwyfwy amheus a drwgdybus o brofi ac olrhain cysylltiadau oherwydd eu bod yn meddwl eu bod yn anghywir neu'n aneffeithiol. Bu newid yn agwedd pobl o ran dilyn canllawiau unwaith y torrodd newyddion am wleidyddion a swyddogion yn torri rheolau.
• Canfyddiad o risg: Dylanwadodd canfyddiadau personol o risg ar gyfranogiad pobl mewn profion, olrhain cysylltiadau, a hunanynysu, a symudodd hyn trwy gydol y pandemig.
• Mynediad: Roedd systemau archebu prawf cymhleth neu brinder y profion llif unffordd a oedd ar gael yn ei gwneud yn anodd cael mynediad at brofion.
• Anhawster defnyddio: Clywsom hefyd fod pobl wedi profi rhwystrau wrth ddefnyddio profion llif unffordd yn gywir, gan ddehongli canlyniadau a newid rhwng y gwahanol amrywiadau o gitiau profi. 
• Anesmwythder a thrallod: Rhannodd pobl eu profiadau o anghysur a thrallod o brofion, yn ogystal â heriau hunanynysu, a oedd yn cynnwys ymdeimlad o ryddid personol coll.  
• Trefniadau byw: I rai, nid oedd bob amser yn ymarferol dilyn y canllawiau – yn enwedig ynghylch hunanynysu – er enghraifft, os oeddent yn byw mewn cartrefi llai neu gyfyng. 
• Diffyg cymorth: Lle nad oedd gan bobl fynediad at gymorth, roeddent yn cael trafferth cynnal profion, olrhain cysylltiadau a hunanynysu. Er enghraifft, pan ddywedodd cyfranwyr wrthym nad oedd ganddynt ffrindiau a theulu gerllaw, roeddent weithiau’n cael trafferth â hunanynysu ac nid oeddent bob amser yn gwybod ble i geisio cymorth yn ystod yr amseroedd hyn. 

Hysbysiadau cosb benodedig

• Roedd gan gyfranwyr farn gymysg am effeithiolrwydd hysbysiadau cosb benodedig i'w hatal rhag torri rheolau hunanynysu. Teimlai rhai fod y bygythiad o ddirwyon yn annog cydymffurfio, tra bo eraill yn credu bod angen cosbau llymach ar gyfer mwy o effeithiolrwydd.
• Roedd nifer o gyfranwyr yn gweld y dirwyon yn aneffeithiol.
• I gyfranwyr a oedd wedi mewnfudo i’r DU, roedd pryder ynghylch goblygiadau ehangach derbyn dirwy, a oedd yn gwaethygu eu pwyll wrth gadw at y rheolau.

Beth oedd profiadau grwpiau penodol o’r System Profi, Olrhain ac Ynysu?

• Disgrifiwyd profi eu plant fel her. 
• Wedi dweud eu bod yn ei chael yn arbennig o anodd pan oedd angen iddynt gynnal profion ar blant ag awtistiaeth, ADHD ac anghenion cymhleth eraill oherwydd anawsterau synhwyraidd.
• Wedi rhannu pryderon ynghylch priodoldeb profi plant ifanc iawn oherwydd y trallod a’r anghysur a achoswyd ganddo. 
• Wedi dweud wrthym eu bod yn gweld hunanynysu yn anodd gyda phlant ifanc.

Mae'r rhai a helpodd pobl hŷn:

• Wedi dweud wrthym fod angen ar bobl hŷn â chyflyrau fel arthritis neu gryndod i gael pobl eraill yn aml i'w helpu i brofi. Teimlai rhai cyfranwyr y gallai profion fod wedi bod yn fwy cynhwysol i bobl â medrusrwydd corfforol cyfyngedig i ganiatáu iddynt ddefnyddio profion yn annibynnol.
• Wedi rhannu bod profi pobl hŷn â chyflyrau niwroseicolegol, megis dementia, yn ei chael hi’n heriol gwneud hynny oherwydd diffyg dealltwriaeth ymhlith y rhai a oedd yn cael eu profi ynghylch beth oedd profion a pham yr oedd ei angen.

Pobl fyddar* ac anabl:

**Mae’r Ymchwiliad yn cydnabod y term cynhwysol ehangach “b/Byddar” er bod y bobl y siaradwyd â nhw fel rhan o’r cofnod yn nodi eu bod yn “Byddar”

• Wedi dweud wrthym fod cyfarwyddiadau'r pecyn prawf yn anodd eu deall a'u defnyddio; ac y byddai cael cyfarwyddiadau mewn fformatau eraill wedi eu gwneud yn haws i'w defnyddio. 
• Wedi cael profiadau cymysg o ran hygyrchedd canolfannau profi, gan gynnwys rhai canolfannau profi nad oedd yn hygyrch i ddefnyddwyr cadeiriau olwyn; tra bo eraill yn rhannu bod staff yn eu canolfan brawf leol wedi'u paratoi'n dda ar gyfer darparu cymorth ychwanegol megis cyfarwyddiadau gweledol i bobl b/Byddar.
• Soniodd rhai am eu profiad o rwystrau cyfathrebu mewn canolfannau prawf, a dywedasant nad oedd yn ymddangos bod y staff oedd yn gweithio yno â'r modd i gynorthwyo pobl ag amrywiaeth o anghenion. Roedd eraill yn rhannu sut roedd staff wedi'u paratoi'n dda i gynorthwyo'r rhai ag anghenion mynediad megis cael deunyddiau printiedig hawdd eu darllen ychwanegol.
• Wedi'u heffeithio'n arbennig gan gau neu leihau gwasanaethau sefydliadau cymunedol. Er enghraifft, nid oedd gan rai cyfranwyr unrhyw un i'w helpu i drefnu cyflenwadau bwyd ar-lein o archfarchnadoedd gan ei gwneud hi'n anodd cael gafael â'r hanfodion wrth hunanynysu.

Pobl ag anawsterau llythrennedd a/neu allgáu digidol:

• Weithiau yn cael anhawster deall y cyfarwyddiadau ysgrifenedig mewn pecynnau profi a byddai angen cymorth gan ffrindiau neu deulu i ddefnyddio profion. 
• Teimlwyd weithiau nad oedd eu hanghenion yn cael eu diwallu gan y systemau archebu prawf. 
• Adroddwyd eu bod yn teimlo'n ddryslyd ynglŷn â sut i gael mynediad at apiau olrhain a'u defnyddio, a oedd yn gwneud iddynt deimlo'n bryderus. 

Mae'r bobl a gollodd anwyliaid:

• Wedi rhannu sut roedd canllawiau hunanynysu wedi eu hysgogi i fyfyrio ar eu penderfyniadau i ymweld ag anwylyn a oedd yn marw yn yr ysbyty. 
• Wedi dweud wrthym fod y doll emosiynol yn ddifrifol os na allent alaru neu alaru ag eraill oherwydd hunanynysu.

Dioddefwyr a goroeswyr cam-drin domestig:

• Wedi dweud wrthym sut roedden nhw’n teimlo dan bwysau gan eu partner i ddilyn neu i beidio â dilyn canllawiau hunanynysu yn unol â’r safiad a fabwysiadwyd gan eu partner.

I gael gwybod mwy neu i lawrlwytho copi o'r cofnod llawn neu fformatau hygyrch eraill, ewch i: https://covid19.public-inquiry.uk/every-story-matters/records/