Mae Pob Stori'n Bwysig: Y System Profi, Olrhain ac Ynysu

Rhagair

Dyma'r trydydd cofnod Every Story Matters, sydd wedi'i gynhyrchu ar gyfer ymchwiliad Modiwl 7: Profi, Olrhain ac Ynysu ar gyfer Ymchwiliad Covid-19. Cyflwynir pob cofnod Every Story Matters fel tystiolaeth i Gadeirydd yr Ymchwiliad, y Farwnes Hallett, a byddant yn rhan o gofnod cyhoeddus swyddogol yr Ymchwiliad.

Cynlluniwyd Every Story Matters i gasglu a deall profiad dynol y pandemig yn y Deyrnas Unedig. Mae miloedd lawer o bobl wedi rhannu eu straeon gyda ni, a hoffem ddiolch i bobl sydd wedi cymryd yr amser i wneud hynny. Mae rôl Every Story Matters fel 'ymarfer gwrando' yn golygu bod ei werth yn gorwedd mewn clywed amrywiaeth o brofiadau, nodi themâu lle bo modd ac, yn hollbwysig, sicrhau bod profiadau pobl yn rhan o gofnod cyhoeddus yr Ymchwiliad a gellir eu hystyried wrth ddatblygu argymhellion. Rhaid inni ddeall effaith y pandemig er mwyn gwneud argymhellion a fydd yn lleihau'r niwed o bandemig yn y dyfodol.

Bydd Modiwl 7 yn edrych ar y dull o brofi, olrhain ac ynysu yn ystod y pandemig a fabwysiadwyd gan Lywodraeth y DU a gweinyddiaethau datganoledig yng Ngogledd Iwerddon, yr Alban a Chymru. Bydd y modiwl yn archwilio polisïau, strategaethau a phenderfyniadau a wnaed gan gyrff allweddol a ffactorau a allai fod wedi dylanwadu ar ymlyniad y cyhoedd i ganllawiau swyddogol. Mae Pob Stori yn Bwysig yn ychwanegu persbectif dynol unigryw, gan archwilio rôl ymddygiad a phrofiadau pobl yng nghyd-destun y system brofi, olrhain ac ynysu hon. Yr hyn oedd yn amlwg oedd bod llawer o bobl yn cael eu gyrru gan yr awydd i amddiffyn pobl o'u cwmpas, gan gynnwys y rhai a oedd yn fwy agored i niwed.

Rydym yn ddiolchgar i'r unigolion, grwpiau a sefydliadau sydd wedi rhoi adborth a syniadau i ni, ac wedi ein helpu i glywed gan ystod eang o bobl. Maent yn cynnwys: Long Covid Kids, Long Covid Scotland, Long Covid SOS, Long Covid Support, Clinically Vulnerable Families, SignHealth a'r Royal National Institute of Blind People. Galluogodd pob un o'r grwpiau hyn ni i siarad â'u haelodau a sicrhau bod eu profiadau'n rhan o'r cofnod hwn.

Mae'n fraint gweithio ar yr agwedd unigryw hon o'r Ymchwiliad i Covid-19.

Tîm Mae Pob Stori yn Bwysig

Trosolwg

Mae'r crynodeb byr hwn yn rhoi trosolwg lefel uchel o'r themâu o'r nifer o straeon a glywsom mewn perthynas â phrofi, olrhain cysylltiadau a hunanynysu yn ystod y pandemig.

Sut y dadansoddwyd straeon

Mae pob stori a rennir gyda'r Ymchwiliad yn cael ei dadansoddi a bydd yn cyfrannu at un neu fwy o ddogfennau thema fel hon. Rhannodd pobl eu profiadau gyda'r Ymchwiliad mewn gwahanol ffyrdd. Mae'r straeon a ddisgrifiodd brofiadau o brofi, olrhain cysylltiadau a hunanynysu yn ystod y pandemig wedi'u dwyn ynghyd a'u dadansoddi i amlygu themâu allweddol. I grynhoi:

• Fe wnaethon ni ddadansoddi 44,775 o straeon a gyflwynwyd ar-lein i'r Ymchwiliad ar adeg ysgrifennu'r cofnod hwn, gan ddefnyddio prosesu iaith naturiol (NLP) ac ymchwilwyr yn adolygu ac yn codio'r hyn y mae pobl wedi'i rannu.
• Casglodd ymchwilwyr themâu o straeon 340 o bobl a rannwyd yn ystod cyfweliadau ymchwil a thrafodaethau grŵp.
• Tynnodd ymchwilwyr themâu hefyd o ddigwyddiadau gwrando Every Story Matters gyda'r cyhoedd a grwpiau cymunedol mewn trefi a dinasoedd ledled Lloegr, yr Alban, Cymru a Gogledd Iwerddon. Gwnaethom bwynt o siarad ag aelodau o grwpiau allweddol yr oedd tîm cyfreithiol yr Ymchwiliad yn awyddus i glywed ganddynt.

Mae rhagor o fanylion am bwy y clywsom ganddyn nhw a sut y daethpwyd â straeon pobl ynghyd a'u dadansoddi yn y cofnod hwn wedi'u cynnwys yn yr atodiad. Mae'r ddogfen hon yn adlewyrchu gwahanol brofiadau heb geisio eu cymodi; rydym yn cydnabod bod profiad pawb yn unigryw.

Drwy gydol y cofnod rydym wedi cyfeirio at bobl a rannodd eu straeon gyda Every Story Matters fel 'cyfranwyr'. Mae hyn oherwydd bod ganddynt rôl bwysig wrth ychwanegu at dystiolaeth yr Ymchwiliad ac at gofnod swyddogol y pandemig. Lle bo'n briodol, rydym hefyd wedi disgrifio mwy amdanynt (er enghraifft, pobl ag anableddau neu gyflyrau iechyd gwahanol) neu'r rheswm pam y gwnaethon nhw rannu eu stori (er enghraifft, fel gofalwyr neu rieni). Mae hyn er mwyn helpu i esbonio cyd-destun eu stori.

Archwilir rhai straeon yn fanylach trwy ddyfyniadau ac astudiaethau achos. Mae'r rhain wedi'u dewis i amlygu profiadau penodol a'r effaith a gawsant ar bobl. Mae'r dyfyniadau a'r astudiaethau achos yn helpu i seilio'r cofnod ar yr hyn a rannodd pobl gyda'r Ymchwiliad yn eu geiriau eu hunain. Mae cyfraniadau wedi'u gwneud yn ddienw. Rydym wedi defnyddio ffugenwau ar gyfer astudiaethau achos a dynnwyd o'r cyfweliadau ymchwil. Nid oes gan brofiadau a rennir trwy ddulliau eraill ffugenwau.

Dealltwriaeth ac ymwybyddiaeth o Brofi, Olrhain ac Ynysu

Dywedodd llawer o'r rhai a rannodd eu straeon wrthym fod y canllawiau'n glir o ran pryd i brofi am Covid-19 a phryd i hunanynysu. Er bod rhywfaint o ddryswch ynghylch gwybod y gwahaniaeth rhwng symptomau Covid-19 a salwch tebyg eraill, fel annwyd a'r ffliw, tyfodd ymwybyddiaeth a hyder o ran gallu adnabod symptomau dros gyfnod y pandemig.

“	Wrth iddo ddatblygu dros amser, roedden ni’n deall pryd roedd angen i ni brofi. Roedd yn eithaf clir.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Ychydig o gyfranwyr a ddechreuodd brofion cyflym ddwywaith yr wythnos pan ddaeth ar gael i bawb ym mis Ebrill 2021 ac roedd rhai yn cael trafferth gyda'r rhesymeg dros brofi heb symptomau. Roedd profi heb symptomau yn gysylltiedig â bod yn ofynnol gwneud hynny neu oherwydd yr angen neu'r awydd i gymysgu ag eraill.

Roedd ymwybyddiaeth a dealltwriaeth o'r canllawiau ynghylch olrhain cysylltiadau yn llawer llai cyffredin. Clywsom ei bod hi'n anoddach deall pwrpas olrhain cysylltiadau a sut i ddilyn y canllawiau'n gywir.

Roedd ymwybyddiaeth o'r gefnogaeth ariannol ac ymarferol i helpu pobl wrth hunanynysu hefyd yn gymharol isel.

“	Ie, doeddwn i ddim yn gwybod sut i chwilio amdano, na dim byd. Dw i'n meddwl nad oedd wedi'i ledaenu'n dda iawn, yn eang iawn. Doedd y wybodaeth am y [cymorth ariannol] hwnnw ddim wedi'i ledaenu'n eang iawn, oherwydd dydw i ddim yn cofio dim byd am y £500.” – Person sy’n agored i niwed yn glinigol

Gadawodd newidiadau i ganllawiau swyddogol y llywodraeth bobl yn ddryslyd ynghylch pryd i brofi a hunanynysu. Roedd ansicrwydd ynghylch y rheolau a oedd ar waith ar unrhyw adeg yn golygu, yn ddiweddarach yn y pandemig, bod rhai pobl wedi penderfynu gwneud yr hyn yr oeddent yn ei ystyried yn briodol p'un a oedd yn cyd-fynd â'r rheolau ai peidio.

“	Roeddwn i'n teimlo'n eithaf dryslyd drwy gydol y peth cyfan ynglŷn â phryd roedden ni i fod i brofi, ar ba gam roedden ni i fod i brofi […] roedden nhw'n newid y rheolau arno o hyd.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Beth wnaeth helpu neu annog pobl i gymryd rhan mewn profion, olrhain cysylltiadau a hunanynysu?

Roedd llawer o resymau pam roedd pobl yn barod i brofi a hunanynysu, a llawer o ffyrdd o'u helpu a'u hannog i wneud hynny.

• Diogelu pobl yr oeddent yn gofalu amdanynt: I lawer, yr ymdeimlad o ddyletswydd foesol i amddiffyn eu hanwyliaid, eu cymunedau a'r rhai oedd yn agored i niwed a'u cymhellodd i gymryd rhan mewn profion, olrhain cysylltiadau a hunanynysu.

“	Mae'n [hunanynysu] un o'r ychydig bethau oedd yn gwneud synnwyr, oherwydd yr hyn rydych chi'n ei wneud mewn gwirionedd yw eich bod chi'n amddiffyn y bobl rydych chi'n gofalu amdanyn nhw.” – Gofalwr

• Gofynion: Roedd yn ofynnol i rai pobl brofi (heb ystyried symptomau) cyn dod i'r gwaith ac i gysylltiad â phobl eraill. Disgrifiodd rhai hyn fel rhan o’u ‘dyletswydd gofal’ i amddiffyn eraill.
• Mynediad at gymorth: I rai, roedd y gefnogaeth a gawsant – gan deulu a ffrindiau, sefydliadau lleol a grwpiau cymunedol – yn eu galluogi i gymryd rhan mewn profion, olrhain cysylltiadau a hunanynysu.

“

Roedd ein siopau lleol yn wych am drefnu danfoniadau bwyd i ni. Rydym yn ffodus i fyw mewn ardal wledig a gallem dreulio amser yn yr ardd. Ond rwy'n credu ei fod yn brofiad mwy cadarnhaol nag y byddem wedi'i ddisgwyl. Mae fy mab weithiau'n dweud ei fod yn colli'r agosrwydd hwnnw.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

• Rhyddid: Wrth i amser fynd heibio, daeth awydd i fynychu ysgolion, colegau a phrifysgolion, i deithio ac i gymysgu a chymdeithasu ag eraill yn rheswm i brofi.

“

Byddwn i'n dweud ei bod hi wedi dod yn llawer pwysicach profi, fel arfer. […] ac yn enwedig […] os oedd pobl yn ymweld â ni neu […] roeddwn i eisiau […] gweld pobl eraill, daeth profi drosof fy hun a gofyn i bawb wneud hynny hefyd yn wirioneddol bwysig. Mae'n debyg yn bwysicach na'u gweld nhw, a dweud y gwir.” – Aelod o deulu neu gefnogwr rhywun y mae'n ofynnol iddo hunanynysu

• Lleddfu ofn: Roedd pobl yn ofni dal y firws a mynd yn ddifrifol wael neu ei drosglwyddo ac felly fe wnaethant brofi, olrhain cysylltiadau a hunanynysu.
• Mynediad a chyfleustra: Lle'r oedd canolfannau profi yn hawdd eu cyrraedd, ac roedd argaeledd apwyntiadau yn dda, roedd pobl yn ei chael hi'n hawdd cael prawf. Pan wnaed Profion Llif Ochrol (LFTs) ar gael i bawb ym mis Ebrill 2021, croesawodd llawer hwylustod a chyfleustra pecynnau am ddim i brofi gartref.

“	Roedd hi’n hawdd iawn archebu apwyntiadau gyda’r canolfannau profi a’r canolfannau brechu ac roedden nhw i gyd o fewn pellter teithio byr.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Beth oedd y rhwystrau rhag i bobl gymryd rhan mewn profion, olrhain cysylltiadau a hunanynysu?

Roedd yna lawer o themâu a ataliodd neu a'i gwnaeth hi'n anodd i bobl brofi, olrhain cysylltiadau a hunanynysu pan oedd angen iddynt wneud hynny.

• Ymddiriedaeth: Cynyddodd amheuaeth a diffyg ymddiriedaeth wrth i bobl brofi problemau gyda phrofion ac olrhain cysylltiadau oherwydd eu bod yn meddwl eu bod yn anghywir neu'n aneffeithiol.

“

Dydw i erioed wedi profi'n bositif ar brawf llif ochrol, ond roeddwn i eisoes yn gwybod nad oedd y rhain yn addas at y diben mwyach, ac yn hytrach roeddwn i'n ymwybodol bod gen i Covid oherwydd bod y rhai o'm cwmpas gyda'r un symptomau wedi profi'n bositif ar y pryd. – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

• Canfyddiad o risg: Dylanwadodd faint o risg bersonol yr oedd pobl yn gyfforddus ag ef ar eu rhan mewn profion, olrhain cysylltiadau a hunanynysu, a newidiodd hyn ar draws y pandemig.

“

Cyrhaeddodd y pwynt [bod] pawb wedi blino cymaint, gan gynnwys fi fy hun […] nes i chi ddweud, 'O, mae bywyd yn mynd ymlaen.' Mae fel, allwch chi ddim byw fel hyn am weddill eich oes, […] fe wnaethoch chi ddechrau talu llai a llai o sylw fesul tipyn. Nid nad oeddwn i'n dal i fod yn ofalus i ryw raddau, ond nid i'r un graddau ag y byddwn i wedi bod am y ddwy flynedd gyntaf.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

• Mynediad: Lle roedd pobl yn profi rhwystrau mynediad (er enghraifft, archebu prawf PCR pan oedd hi'n anodd llywio'r system neu gael mynediad at LFTs yn ystod prinder cyflenwad), roedd yn fwy heriol profi am Covid-19, ac achosodd bryder ac anawsterau.

“	Mae canolfannau profi Covid i gyd yn iawn ac yn iawn pe bai pobl yn gallu eu cyrchu'n hawdd, a dim ond trwy deithio ar o leiaf ddau fath o drafnidiaeth gyhoeddus y gallwn i ei wneud wrth ynysu.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

•  Hygyrchedd a chynhwysiant: Cododd rhwystrau lle nad oedd canolfannau profi yn hygyrch i bobl, lle roedd cyfarwyddiadau cit LFT yn anodd eu deall a'u defnyddio, a lle roedd pobl wedi'u heithrio o ffurfiau digidol o olrhain cysylltiadau.

“	Roedd llawer iawn o'r gymuned yn methu darllen na ysgrifennu, ac roedden nhw'n dibynnu llawer ar aelodau'r teulu i wneud llawer ohono drostyn nhw.” – Person o gefndir ethnig Roma

• Anhawster defnyddio: Clywsom hefyd fod pobl wedi profi rhwystrau wrth ddefnyddio profion llif unffordd yn gywir, gan ddehongli canlyniadau a newid rhwng y gwahanol amrywiadau o gitiau profi.
• Effeithiau negyddol: Dywedodd pobl wrthym am effeithiau negyddol, neu effeithiau negyddol posibl, wrth gymryd rhan mewn profion, olrhain cysylltiadau a hunanynysu. Roedd y rhain yn cynnwys colli rhyddid personol, effeithiau ar lesiant pobl – gan gynnwys anghysur a gofid o brofion – a heriau hunanynysu.

“	Dim ond ychydig o brofion Covid wnes i – os oedd unrhyw beth, roeddwn i’n eu cael nhw’n fwy annymunol na’r brechiad.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

• Trefniadau byw: I rai, nid oedd bob amser yn ymarferol dilyn y canllawiau – yn enwedig ynghylch hunanynysu – er enghraifft, os oeddent yn byw mewn cartrefi llai neu gyfyng.
• Diffyg cefnogaeth a chymhelliant cymdeithasol: Lle nad oedd gan bobl fynediad at gymorth cymdeithasol, roeddent yn ei chael hi'n anodd cymryd rhan mewn profion, olrhain cysylltiadau a hunanynysu. Roedd y ffaith nad oedd adrodd canlyniadau profion yn cael ei reoleiddio yn golygu bod rhai wedi cwestiynu gwerth profion yn y lle cyntaf.

“	Roedd uwchlwytho canlyniadau'r profion yn ffars hefyd oherwydd gallwn uwchlwytho canlyniadau profion fy nghymydog [chwerthin]. Does dim sicrwydd mai dyna oedd fy nghanlyniadau i. Ffars llwyr.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Profiadau rhieni, y rhai a gefnogodd eraill a goroeswyr cam-drin domestig

Clywsom gan lawer o bobl wahanol yn siarad am eu profiadau o brofi, olrhain cysylltiadau a hunanynysu. Yn y bennod hon rydym yn canolbwyntio ar straeon pobl a oedd yn cael yr agweddau hyn ar y pandemig yn arbennig o anodd. Mae hyn yn cynnwys rhieni a oedd yn gorfod profi plant ifanc a goroeswyr cam-drin domestig a oedd yn gorfod hunanynysu gyda phartneriaid a'u cam-driniodd a/neu na lynodd wrth y rheolau.

Awgrymiadau ar gyfer gwelliannau i’r dyfodol

Wrth fyfyrio ar sut y gellid gwella profion, olrhain cysylltiadau a hunanynysu mewn pandemig yn y dyfodol, nododd cyfranwyr y gallai’r canlynol fod o gymorth:

• Mwy o gysondeb ac eglurder ym mholisïau a negeseuon y llywodraeth ar draws y gwledydd datganoledig
• Mwy o addysg gyhoeddus ar yr angen am brofion, olrhain cysylltiadau a hunanynysu
• Mynediad gwell at gymorth iechyd meddwl a chymorth ariannol ac ymarferol i bobl yn ystod cyfnodau o hunanynysu
• Defnydd gwell o arweinwyr cymunedol wrth ledaenu gwybodaeth i gymunedau
• Dewisiadau amgen ar gyfer pobl sydd wedi'u hallgáu'n ddigidol a'r rhai sy'n byw mewn ardaloedd anghysbell neu wledig
• Gwybodaeth hygyrch ar gael mewn gwahanol ieithoedd a fformatau

Cofnod llawn

1. Rhagymadrodd

Cefndir a nodau

Mae Every Story Matters yn gyfle i bobl ledled y DU rannu eu profiad o'r pandemig gydag Ymchwiliad Covid-19 y DU. Bydd pob stori a rennir yn cael ei dadansoddi a'r mewnwelediadau a geir yn cael eu troi'n ddogfennau thema ar gyfer modiwlau perthnasol yr Ymchwiliad. Cyflwynir y cofnodion hyn i'r Ymchwiliad fel tystiolaeth. Wrth wneud hynny, bydd canfyddiadau ac argymhellion yr Ymchwiliad yn cael eu llywio gan brofiadau'r rhai yr effeithiwyd arnynt gan y pandemig.

Mae'r ddogfen hon yn dwyn ynghyd yr hyn a ddywedodd cyfranwyr wrthym am eu profiadau o brofion Covid-19, olrhain cysylltiadau a hunanynysu yn ystod y pandemig. Ar gyfer y cofnod hwn, mae hunanynysu yn cyfeirio at rywun yn ynysu ar ôl derbyn canlyniad prawf Covid-19 positif neu hysbysiad am gyswllt agos â Covid-19 trwy'r system olrhain cysylltiadau. Er bod unigolion a gynghorwyd i amddiffyn eu hunain wedi cael eu cyfweld, archwiliodd y cyfweliadau eu hymgysylltiad â'r system Profi, Olrhain ac Ynysu, nid eu profiadau sy'n gysylltiedig â gwarchod eu hunain.¹ Nid yw'r cofnod hwn yn cynnwys profiadau o fod yn ynysig na theimladau o ynysigrwydd o ganlyniad i gyfnod clo cenedlaethol.

Mae Ymchwiliad Covid-19 y DU yn ystyried gwahanol agweddau ar y pandemig a sut y gwnaeth effeithio ar bobl. Mae hyn yn golygu y bydd rhai pynciau'n cael eu trafod mewn cofnodion modiwl eraill. Felly, nid yw pob profiad a rennir gyda Every Story Matters wedi'i gynnwys yn y ddogfen hon. Er enghraifft, mae profiadau systemau gofal iechyd y DU a phrofiadau o frechlynnau a therapïau yn cael eu harchwilio mewn modiwlau eraill ac wedi'u cynnwys mewn cofnodion eraill Every Story Matters. Dysgu mwy am Mae Pob Stori o Bwys a darllen y blaenorol cofnodion.

Sut mae pobl yn rhannu eu profiadau

Mae sawl ffordd wahanol rydyn ni wedi casglu straeon pobl ar gyfer Modiwl 7, ac mae'r rhain wedi'u rhestru isod.

• Gwahoddwyd aelodau'r cyhoedd i gwblhau a ffurflen ar-lein drwy wefan yr Ymchwiliad (cynigiwyd ffurflenni papur i gyfranwyr hefyd a'u cynnwys yn y dadansoddiad). Gofynnodd hyn iddynt ateb tri chwestiwn eang, agored am eu profiad o'r pandemig. Gofynnodd y ffurflen gwestiynau eraill i gasglu gwybodaeth gefndirol amdanynt (megis eu hoedran, rhyw ac ethnigrwydd). Roedd hyn yn caniatáu inni glywed gan nifer fawr iawn o bobl am eu profiadau o'r pandemig. Cyflwynwyd yr ymatebion i'r ffurflen ar-lein yn ddienw. Ar gyfer Modiwl 7, dadansoddwyd 44,775 o straeon. Roedd hyn yn cynnwys 36,879 o straeon o Loegr, 3,665 o'r Alban, 3,783 o Gymru a 1,973 o Ogledd Iwerddon (roedd cyfranwyr yn gallu dewis mwy nag un genedl yn y DU yn y ffurflen ar-lein, felly bydd y cyfanswm yn uwch na nifer yr ymatebion a dderbyniwyd). Dadansoddwyd yr ymatebion trwy 'brosesu iaith naturiol' (NLP), sy'n helpu i drefnu'r data mewn ffordd ystyrlon. Trwy ddadansoddiad algorithmig, trefnir y wybodaeth a gasglwyd yn 'bynciau' yn seiliedig ar dermau neu ymadroddion. Yna adolygwyd y pynciau hyn gan ymchwilwyr i archwilio'r straeon ymhellach. Gellir dod o hyd i ragor o wybodaeth am NLP yn yr atodiad.
• Ar adeg ysgrifennu'r cofnod hwn, mae tîm Every Story Matters wedi bod i 33 o drefi a dinasoedd ledled Lloegr, Cymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon i roi cyfle i bobl rannu eu profiad pandemig yn bersonol yn eu cymunedau lleol. Cynhaliwyd sesiynau gwrando rhithwir hefyd, os oedd y dull hwnnw'n well gan y cyfranogwyr. Gweithiodd y tîm gyda llawer o elusennau a grwpiau cymunedol ar lawr gwlad i siarad â'r rhai yr effeithiwyd arnynt gan y pandemig mewn ffyrdd penodol. Ar gyfer y cofnod penodol hwn o Every Story Matters, profiadau gan y Byddar² mae pobl a phobl sy'n rhannol ddall wedi'u cynnwys. Ysgrifennwyd adroddiadau crynodeb byr ar gyfer pob digwyddiad, rhannwyd hwy gyda chyfranogwyr y digwyddiad a'u defnyddio i lywio'r ddogfen hon. Comisiynwyd consortiwm o arbenigwyr ymchwil gymdeithasol a chymunedol gan Every Story Matters i gynnal cyfweliadau manwl a grwpiau trafod i ddeall profiadau gwahanol bobl, yn seiliedig ar yr hyn yr oedd y tîm cyfreithiol ar gyfer Modiwl 7 eisiau ei ddeall. Roedd hyn yn cynnwys y rhai â chyflyrau iechyd penodol a allai fod wedi effeithio ar eu gallu i brofi neu hunanynysu, gan gynnwys cyflyrau iechyd corfforol a meddyliol ac anableddau. Roedd hyn hefyd yn cynnwys aelodau o'r teulu neu unigolion sy'n cefnogi'r rhai y mae'n ofynnol iddynt hunanynysu, yn enwedig y rhai sy'n cefnogi pobl hŷn, unigolion sydd wedi colli rhywun, neu ffrindiau, teulu a chydweithwyr sydd wedi colli rhywun, y rhai â chyflyrau iechyd sy'n bodoli eisoes, neu'r rhai sy'n agored i niwed yn glinigol neu sy'n gwarchod eu hunain. Mae'r rhai â chyfrifoldebau gofalu ac aelodau o grwpiau cymunedol a sefydlwyd i helpu pobl i hunanynysu hefyd wedi'u cynnwys. Canolbwyntiodd y cyfweliadau a'r grwpiau trafod hyn ar y Prif Linellau Ymholi (KLOEs) ar gyfer Modiwl 7, y gellir dod o hyd i wybodaeth amdanynt. ymaAt ei gilydd, cyfrannodd 340 o bobl ledled Cymru, Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon yn y ffordd hon rhwng Gorffennaf a Hydref 2024. Cafodd yr holl gyfweliadau manwl a grwpiau trafod eu recordio, eu trawsgrifio, eu codio a'u dadansoddi i nodi themâu allweddol sy'n berthnasol i KLOEs Modiwl 7.
• Mae nifer y bobl a rannodd eu straeon ym mhob gwlad yn y DU drwy’r ffurflen ar-lein, digwyddiadau gwrando a chyfweliadau ymchwil a grwpiau trafod i’w gweld isod:

Ffigur 1: Ymgysylltiad Mae Pob Stori o Bwys ledled y DU

Am ragor o wybodaeth am sut y gwnaethom wrando ar bobl a'r dulliau a ddefnyddiwyd i ddadansoddi straeon, gweler yr atodiad.

Nodiadau am gyflwyniad a dehongliad straeon

Nid yw'r straeon a gasglwyd drwy Mae Pob Stori'n Bwysig yn gynrychioliadol o bob profiad. Effeithiodd y pandemig ar bawb yn y DU mewn gwahanol ffyrdd, ac er bod themâu a safbwyntiau cyffredinol yn dod i'r amlwg o'r straeon, rydym yn cydnabod pwysigrwydd profiad unigryw pawb o'r hyn a ddigwyddodd. Nod y cofnod hwn yw adlewyrchu'r gwahanol brofiadau a rannwyd gyda ni, heb geisio cymodi'r gwahanol straeon.

Rydym yn defnyddio'r term 'llawer' i ddisgrifio lle'r oedd profiadau'n gyffredin ac 'ychydig' lle'r oedd y rhain yn llawer llai cyffredin.

Mae rhai straeon yn cael eu bywiogi trwy ddyfyniadau. Mae'r rhain wedi'u dewis i dynnu sylw at y gwahanol fathau o brofiadau y clywsom amdanynt a'r effaith a gafodd y rhain ar bobl. Mae'r dyfyniadau'n helpu i seilio'r cofnod ar yr hyn a rannwyd gan bobl yn eu geiriau eu hunain. Mae'r cyfraniadau wedi'u gwneud yn ddienw.

Drwy’r cofnod, fe welwch ein bod yn cyfeirio at bobl a rannodd eu straeon gyda Every Story Matters fel ‘cyfranwyr’ ac weithiau rydym yn disgrifio mwy amdanynt (er enghraifft, eu hethnigrwydd neu statws iechyd) i helpu i roi mwy o gyd-destun i’r dyfyniad rydym wedi’i ddefnyddio. Ar gyfer pobl a gyfrannodd at y cofnod hwn drwy ffurflen we, mae eu holl ddyfyniadau wedi’u labelu’n “Cyfrannwr Every Story Matters”. Mae rhai a adroddodd eu straeon wrthym drwy grwpiau ffocws a chyfweliadau hefyd wedi’u labelu yn y ffordd hon. Roedd hyn oherwydd bod manylion pellach am eu cefndir yn llai perthnasol i gefnogi’r testun blaenorol, ond roedd eu profiadau’n dal yn bwysig i’w cynnwys.

Casglwyd a dadansoddwyd straeon drwy gydol 2023 a 2024, sy'n golygu bod profiadau'n cael eu cofio rywbryd ar ôl iddynt ddigwydd, sy'n dylanwadu ar fanylion ac agweddau'r profiadau a gofir.

Strwythur y cofnod

Mae'r ddogfen hon wedi'i strwythuro i ganiatáu i ddarllenwyr ddeall sut brofiad oedd pobl o brofion Covid-19, olrhain cysylltiadau a hunanynysu.

Mae'r cofnod yn dechrau drwy archwilio dealltwriaeth pobl o brofi, olrhain ac ynysu (Pennod 2) cyn symud ymlaen i drafod ffactorau a anogodd (Pennod 3) ac a ddigalonnodd (Pennod 4) bobl i gymryd rhan mewn profion, olrhain cysylltiadau a hunanynysu. Yna mae'r cofnod yn canolbwyntio ar brofiadau a rannwyd gyda ni gan gyfranwyr mewn amgylchiadau penodol (Pennod 5). Yn olaf, mae'n archwilio gwelliannau posibl o amgylch profi, olrhain a hunanynysu ar gyfer pandemigau yn y dyfodol (Pennod 6).

Terminoleg a ddefnyddir yn y cofnod

Prawf yn cyfeirio at bobl sy'n defnyddio offer (a ddisgrifir isod) i benderfynu a oedd ganddyn nhw Covid-19 ai peidio.

Olrhain yn cyfeirio at y broses a ddefnyddir i nodi a yw pobl wedi dod i gysylltiad â firws, yn yr achos hwn Covid-19, fel y gellir rheoli a chynnwys trosglwyddiad firaol cymaint â phosibl.

Ynysu yn cyfeirio at y cyfnod yn dilyn prawf Covid-19 positif, a elwir yn aml yn 'hunan-ynysu'. Newidiodd y cyfnod hwn dros gwrs y pandemig ac mae'n wahanol i deimladau o ynysu a ddigwyddodd o ganlyniad i gyfyngiadau symud cenedlaethol.

Rydym yn siarad am Brofion Llif Ochrol (LFTs) a phrofion Adwaith Cadwyn Polymerase (PCR) sef dau brawf a ddefnyddir i ganfod Covid-19.

Profion Llif Ochrol (LFTs)

Prawf cartref a ddefnyddir i ganfod haint gweithredol yw profion LFT. Mae'r prawf yn gweithio trwy ganfod proteinau sy'n bresennol ar swab a gymerir o'r trwyn a/neu'r gwddf. Mae'r prawf yn cynnwys dyfais fach gyda pad amsugnol ar un pen a ffenestr ddarllen ar y pen arall. Y tu mewn i'r ddyfais mae stribed o bapur prawf sy'n newid lliw os yw proteinau Covid-19 yn bresennol.

Gwnaed Profion Llif Ochrol (LFTs) ar gael i bawb yng Nghymru, Lloegr a'r Alban ym mis Ebrill 2021 a alluogodd fynediad am ddim at brofion cyflym. Dilynodd Gogledd Iwerddon ym mis Medi 2021.

Adwaith Cadwyn Polymerase (PCR)

Mae prawf PCR yn gweithio trwy gymryd sampl gan ddefnyddio swab, fel arfer o'r trwyn a/neu'r gwddf. Yna anfonir y swab i labordy lle caiff y sampl ei ddadansoddi am ddeunydd genetig y firws SARS-CoV-2 (Covid 19).

2. Dealltwriaeth ac ymwybyddiaeth o Brofi, Olrhain ac Ynysu

Dealltwriaeth ac ymwybyddiaeth o'r canllawiau

Disgrifiodd llawer o gyfranwyr sut roeddent yn deall bod yn rhaid iddynt brofi a oedd ganddynt symptomau Covid-19, fel peswch, symptomau cyffredinol tebyg i ffliw – er enghraifft, trwyn yn rhedeg a dolur gwddf – a cholli blas ac arogl. Daeth ymwybyddiaeth o'r canllawiau hyn drwy wybodaeth gan awdurdodau statudol, y GIG, cyflogwyr ac eraill sydd ag arbenigedd meddygol.

“

Roedden nhw bob amser yn egluro y [dylech chi brofi] unrhyw amser y byddech chi'n teimlo eich bod chi'n datblygu symptomau, neu os byddech chi'n dod i gysylltiad â rhywun a oedd wedi profi'n bositif am Covid, neu – byddai'n rhaid i chi gael prawf os oeddech chi ar fin hedfan hefyd.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Disgrifiodd rhai cyfranwyr sut y tyfodd eu hymwybyddiaeth a'u hyder wrth wybod pryd i brofi dros amser o ganlyniad i gael symptomau a phrofi'r firws neu glywed am brofiadau eraill â Covid-19.

“

Tyfodd fy hyder [wrth adnabod symptomau Covid-19] dros amser, ar ôl i mi glywed profiadau uniongyrchol pobl roeddwn i'n gwybod eu bod nhw wedi'i gael. Oherwydd am y cyfnod cyntaf, roedd yn beth y gallech chi ei weld ar y newyddion […], pobl ar awyryddion, ac roedd yn ddifrifol iawn […roeddwn i'n meddwl] y byddai unrhyw un a gafodd Covid yn yr un sefyllfa. Ond yn amlwg wrth i'r straeniau newid, ond i'r symptomau aros yn debyg iawn, fe ddechreuon ni i gyd ddysgu.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Ychydig o bobl y clywsom ganddynt a fanteisiodd ar y cynnig o brofion cyflym ddwywaith yr wythnos (gan ddefnyddio LFTs) pan gafodd ei gyflwyno i bawb o fis Ebrill 2021 ymlaen. Dywedodd pobl wrthym, pan oeddent wedi profi heb symptomau, mai gofynion y gweithle (a drafodir isod) neu eu bod eisiau profi cyn cymysgu ag eraill oedd y prif reswm dros wneud hynny (gweler yr adran 'Rhyddid' isod). Roedd rhai cyfranwyr yn cael trafferth gyda'r rhesymeg dros brofi heb symptomau, gan deimlo'n ddryslyd yn aml ynghylch sut y gallai'r firws ledaenu rhwng pobl heb achosi symptomau.

“	Profodd fy mab yn bositif, ond nid oedd ganddo unrhyw symptomau o gwbl, felly roedd hi mor anodd gwybod beth oedd y symptomau.” – Person sy'n gweithio gyda phlant

Roedd y rhai a rannodd eu straeon yn deall bod cael symptomau Covid-19 yn golygu bod yn ofynnol iddynt hunanynysu. Hefyd, i'r rhan fwyaf (ac yn enwedig ar ddechrau'r pandemig), roedd pobl yn deall bod derbyn prawf positif am Covid-19 yn golygu hunanynysu. Dywedodd rhai cyfranwyr wrthym sut y gwnaethon nhw hunanynysu pan oedden nhw'n meddwl bod canlyniadau prawf LFT yn anghywir oherwydd eu symptomau, neu wrth aros i brawf PCR neu i'r canlyniad gyrraedd.

“	Byddem yn [hunan-]ynysu pe bai gennym symptomau hefyd, nid yn unig ar y prawf, oherwydd roeddem mor ofnus o'i roi i bobl eraill oherwydd ein bod yn gwybod sut beth oedd hi.” – Goroeswr cam-drin domestig

Disgrifiodd rhai cyfranwyr sut yn ddiweddarach yn y pandemig y gwnaethon nhw brofi (fel arfer gan ddefnyddio prawf llafur diangen) i gadarnhau'n sicr a oedden nhw wedi dal Covid-19 cyn penderfynu a ddylen nhw hunanynysu ai peidio.

“

Dw i'n meddwl, fel y triniwr gwallt, lle gwnaethon nhw fy ngyrraedd a dweud, 'Rydych chi wedi cael eich amlygu, rhaid i chi [hunan-ynysu] am saith diwrnod.' Fe wnes i brofi gartref, a doedd gen i ddim y clefyd, a wnes i ddim hunan-ynysu. Dw i'n meddwl i mi brofi bob dydd, neu bob yn ail ddiwrnod.” – Person anabl

Roedd llawer hefyd yn deall y canllawiau i hunanynysu ac i brofi a oeddent wedi bod mewn cysylltiad â rhywun a oedd wedi profi'n bositif am Covid-19. waeth a oeddent yn profi symptomau ai peidio.

“

Cefais dri phrawf PCR […] yn agos iawn at ei gilydd [… Yn gyntaf] roedd fy merch […] yn teimlo'n sâl, [… pan] oedd rhywun yn ei hysgol wedi cael Covid, felly aethon ni i gyd i gael prawf. Ac yna profodd hi'n bositif gartref […] felly fe wnaethon ni archebu PCR i bob un ohonom [y diwrnod canlynol]. Ac yna cefais i brawf positif [ychydig ddyddiau'n ddiweddarach].” - Person sy'n byw gyda Long Covid

“	Rwy'n siŵr ein bod ni wedi mynd yn ôl i'r grŵp drama [pan brofodd rhywun] yn bositif am Covid […] byddai pawb arall yn gwneud prawf i wneud yn siŵr [nad oedden nhw wedi'i ddal].” – Person sy’n agored i niwed yn glinigol

Dywedodd pobl wrthym eu bod yn deall y prosesau sy'n ymwneud â phrofi a hunanynysu yn well o'i gymharu â'r rhai sy'n gysylltiedig ag olrhain cysylltiadau. Disgrifiodd rhai cyfranwyr sut yr oeddent wedi canfod bod gwybodaeth olrhain cysylltiadau yn aneglur, ei bod yn anodd deall ei phwrpas a dilyn y canllawiau'n gywir.

“

Yr hunanynysu, mae pawb yn ei ddeall. Profi, mae pawb yn ei ddeall. Y darn olrhain, boed efallai nad oedd wedi'i egluro pam ei fod yn bwysig neu sut mae'n gweithio, neu sut mae'r dechnoleg yn gweithio, neu beth yw'r un, dau, tri cham clir iawn y mae angen i chi eu cymryd. Dw i'n meddwl bod y darn hwnnw i mi, roedd dryswch.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Nid oedd llawer o bobl y clywsom ganddynt yn ymwybodol o'r gefnogaeth ariannol ac ymarferol i helpu yn ystod hunanynysu. Er nad oeddent yn ymwybodol yn gyffredinol bod y math hwn o gymorth ar gael, myfyriodd rhai y byddent wedi'i groesawu ar y pryd. Eglurwyd y byddai wedi lleddfu rhywfaint o'r baich ariannol, yn enwedig i'r rhai yr effeithiwyd ar eu hincwm gan anallu i weithio. I eraill a oedd mewn cyflogaeth ac yn gweithio, soniodd rhai nad oeddent wedi meddwl am wneud cais am gymorth ariannol.

“	Doeddwn i ddim hyd yn oed wedi meddwl am wneud cais amdano, dw i ddim yn meddwl, oherwydd roeddwn i'n dal i weithio, felly dw i ddim hyd yn oed yn meddwl i mi wneud cais amdano.” – Person â chyflwr iechyd corfforol hirdymor

“

Roedd rhaid i mi wneud llawer o ymchwil a siarad â llawer o bobl hefyd i gael eu profiadau eu hunain, o lygad y ffynnon, o'r hyn maen nhw wedi darganfod oedd ar gael iddyn nhw, hefyd o ymchwil. Dydw i ddim yn credu ei fod ar gael yn rhwydd [gwybodaeth am gefnogaeth ar gyfer hunanynysu] ac rwy'n credu bod llawer o wybodaeth anghywir hefyd.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Clywsom ychydig o enghreifftiau o gyfranwyr yn clywed am gymorth ariannol, yn benodol ar gyfer hunanynysu, trwy sôn am bethau eraill neu yn eu gwaith. Roedd rhai o’r farn bod hyn yn ddefnyddiol, tra bod eraill wedi dweud wrthym eu bod yn well ganddynt ennill eu harian eu hunain yn hytrach na chyflawni’r cyfnodau hunanynysu llawn.

“	Fe wnes i gael mynediad atynt [grantiau i hunanynysu], roeddwn i eisiau'r arian yn unig. Fe wnes i gael mynediad atynt ond yna fe dorrais y cyfnod yn fyr i ennill mwy o arian. Oherwydd mae pawb yn hoffi ennill mwy o arian.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

“	Oedd, roedd y £500 yn wych, a dweud y gwir. Roedd y £500 hwnnw i'r rhai yr effeithiwyd arnynt gan Covid yn wych iawn. Ond ni chafodd pawb ef.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Roedd ffynonellau gwybodaeth ynghylch ble i gael mynediad at brofion yn cynnwys y rhyngrwyd, y teledu, cyfryngau cymdeithasol, pamffledi a geirfa. Teimlai cyfranwyr a oedd yn cofio darganfod am brofion yn y ffyrdd hyn fod gwybodaeth ar gael yn rhwydd, yn glir ac yn hawdd ei dilyn.

“

Dw i'n cofio y bydden nhw bob amser yn dweud wrthych chi ar y newyddion sut i gael mynediad iddo [profi]. Os oeddech chi'n mynd ar wefan y GIG, byddai ganddi gyfarwyddiadau clir. Neu hyd yn oed os byddwn i'n ffonio fy meddyg teulu, bydden nhw'n rhoi gwybod i mi […] sut i gael mynediad atynt [… Nid oedd y wybodaeth] yn rhy gymhleth […] dim ond ychydig o awgrymiadau.” – Gofalwr

Clywsom hefyd gan gyfranwyr a ddisgrifiodd anawsterau wrth gael mynediad at wybodaeth am brofion neu gadw i fyny â hi. Roedd hyn yn cynnwys pobl nad oeddent yn defnyddio'r rhyngrwyd a phobl nad Saesneg oedd eu hiaith gyntaf. Roedd mynediad cyfyngedig at wybodaeth yn golygu nad oedd rhai cyfranwyr yn gwybod y gallent gael mynediad at brofion am ddim, er enghraifft, tan rywbryd yn y pandemig. Roedd rhai hefyd yn ansicr ble i ddod o hyd i brofion, neu beth i'w wneud pan oedd prinder.

Dryswch

Dywedodd rhai cyfranwyr wrthym sut roeddent wedi teimlo'n ddryslyd ynghylch pryd a pham i brofi. Roedd hyn yn aml oherwydd ei bod hi'n anodd gwahaniaethu rhwng Covid-19 a salwch eraill. o ystyried amrywiaeth a difrifoldeb y symptomau sy'n gysylltiedig â Covid-19 a firysau eraill fel annwyd a'r ffliw. Gwnaeth yr anhawster canfyddedig rai cyfranwyr yn fwy tebygol o brofi wrth brofi symptomau posibl.

“	Wel, mae'n debyg, fi'n bersonol, rwy'n credu fy mod i wedi deall [pryd i gael prawf]. Er bod rhywfaint o ddryswch ynglŷn ag annwyd, ffliw, yr holl bethau a allai fod wedi cael symptomau tebyg. – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Gadawodd newidiadau i ganllawiau swyddogol y llywodraeth bobl yn ddryslyd ynghylch pryd i brofi a pha mor hir yr oedd angen iddynt hunanynysu ar ôl prawf positif. Gwaethygwyd y dryswch hwn gan y gwahanol ddulliau ar draws gwahanol genhedloedd y DU.

“

I ddechrau roedd yn eithaf clir mewn gwirionedd ac roedd pawb yn eithaf ymwybodol ohono yn fy […] ysbyty, ac yna […] Dw i'n meddwl bod y rheolau wedi dechrau newid ac roedd yn dod yn aneglur iawn […] Roedd yn rhaid i mi bob amser […] wirio ar-lein neu ofyn i'r gwaith, 'Beth yw'r sefyllfa nawr? Ydw i'n profi neu ddim yn profi?' […] Dw i'n meddwl ei fod wedi mynd yn fwy dryslyd wrth i amser fynd yn ei flaen.” – Person sy'n gweithio ym maes iechyd a gofal cymdeithasol

Roedd yna rywfaint o ddryswch hefyd ynghylch sut roedd yr apiau olrhain cysylltiadau yn wahanol i apiau eraill. a lansiwyd ar y pryd i gefnogi cyfyngiadau Covid-19, er enghraifft, ap yn yr Alban i helpu gyda cheisiadau fferyllfa, a sut roedd y gwahanol systemau'n gweithio ar draws ffiniau. Awgrymodd rhai cyfranwyr y gallai fod wedi bod un system ar gyfer y DU gyfan.

“	Byddwn i'n dweud bod yna lawer o apiau, i gyd ar yr un pryd, i bob golwg. Ac oni bai eich bod chi'n gwybod beth oeddech chi'n ei wneud, roedd hi'n hawdd mynd ar goll ychydig a defnyddio'r un anghywir fel y gwnes i ychydig o weithiau, yn amlwg.” – Person a gafodd gymorth iechyd meddwl

“	Roedd rhaid i mi deithio i'r Alban am ychydig ddyddiau i weithio (mae ein pencadlys yng Nghaeredin) a sylweddolais fod codau QR ap y GIG/ap Covid y llywodraeth yn wahanol i fyny yno. Mae'n rhyfedd nad oedd system safonol ar gyfer y DU.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Nododd rhai cyfranwyr – yn enwedig cyfranwyr hŷn a/neu'r rhai a oedd wedi'u hallgáu'n ddigidol – eu bod yn teimlo'n ddryslyd ynghylch sut i gael mynediad at apiau a'u defnyddio, a oedd yn eu gwneud yn bryderus. Er enghraifft, lawrlwythodd un cyfrannwr â chyflwr iechyd a oedd yn bodoli eisoes (a oedd hefyd wedi'i eithrio'n ddigidol) ap olrhain cysylltiadau, ond nid oedd yn siŵr sut roedd yn gweithio. Gwnaeth derbyn hysbysiadau iddynt deimlo'n ofnus ac mewn rhai achosion yn bryderus iawn.

“

Roedd gen i'r ap ar y ffôn…ping, ping, ac roeddwn i'n meddwl, 'Pam rydw i'n cael fy pingio?' Ac yna byddai'n dod i fyny…roedd rhywun wedi dal [Covid-19] yn eich ardal chi…ac roeddwn i'n meddwl, 'O, uffern blincio.'…Fe wnes i ei droi i lawr. Ond roeddwn i'n meddwl, 'O fy Nuw, o fy Nuw, mae'n dod yn agosach, mae'n dod yn agosach.'” – Person sydd wedi’i allgáu’n ddigidol

Yn fwy penodol, clywsom nad oedd pobl yn aml yn gwybod beth i'w wneud ar ôl iddynt dderbyn hysbysiad am gyswllt. Roedd hyn yn arbennig o ddryslyd pan oedd hi'n anodd nodi pryd y gwnaed y cyswllt, neu pan oedd rhywun yn derbyn sawl hysbysiad.

“

Dw i'n meddwl ei fod wedi dweud, 'Efallai eich bod chi wedi dod i gysylltiad.' Roedd mor amwys…os oeddwn i'n adnabod rhywun yn y swyddfa oedd [yn sicr] â Covid, yna dw i'n llawer mwy tueddol [o feddwl], 'Wel, efallai y dylwn i wneud prawf.'…[ond] doedd e ddim yn ymddangos wedi'i fesur yn wyddonol iawn.” – Person sy'n gweithio ym maes iechyd a gofal cymdeithasol

Wrth i'r pandemig fynd ymlaen, roedd rhai pobl yn teimlo'n ddryslyd ynghylch pa mor hir yr oedd angen iddynt hunanynysu ar ôl iddynt gael hysbysiad cyswllt, beth oedd y canllawiau pe byddent eisoes wedi cael Covid-19 neu wedi cael eu brechu, a beth fyddai'r cosbau pe na byddent yn dilyn y canllawiau.

“

Mae'n debyg, os oes miliynau o bobl yn ei ddefnyddio [yr ap olrhain cysylltiadau], efallai nad oedd ganddo'r gallu i'w ddiweddaru a bod yn fwy perthnasol neu wedi'i deilwra'n fwy unigol i'r person os ydyn nhw wedi dangos - fel fy mod i wedi cael fy mrechu'n llawn ... felly roedd yn dweud bod angen i mi hunanynysu o hyd, a phan es i ar y wefan dywedodd, 'Na, does dim angen i chi hunanynysu oherwydd eich bod chi wedi cael eich brechu'n llawn,'” – Gweithiwr contract dim oriau

Clywsom hefyd fod newid canllawiau ynghylch cyfnodau hunanynysu yn gwneud pobl yn fwy ansicr wrth i'r pandemig barhau ynghylch y rheolau oedd ar waith ar unrhyw adeg benodol.⁴ Er enghraifft, rhannodd rhai sut nad oeddent yn deall pam fod nifer y dyddiau ar gyfer hunanynysu yn parhau i newid, er gwaethaf y ffaith mai'r un firws ydyw. O ganlyniad, dywedodd llawer o gyfranwyr eu bod wedi penderfynu gwneud yr hyn yr oeddent yn teimlo oedd y peth "iawn" yn ddiweddarach yn y pandemig, boed hyn yn unol â'r rheolau hunanynysu ai peidio. Penderfynodd eraill ddod â chyfnodau hunanynysu i ben ar ôl profi'n negatif er eu bod yn dal i fod o fewn yr amserlen a argymhellir ar gyfer hunanynysu.

“

Wel, y peth sy'n aros yn fy meddwl yw, wrth fynd yn ôl at ddryswch eto, pam roedd yn 14 diwrnod i ddechrau, ac yna'n amlwg fe symudodd i lawr i 5 diwrnod, ac rwy'n cofio meddwl ar y pryd, 'Naill ai rydyn ni wedi gorwneud yr hunanynysu'n aruthrol i ddechrau, ac nid oedd angen i ni ei wneud am 14 diwrnod o gwbl, neu mae pobl yn dod allan o hunanynysu nawr ar ôl 5 diwrnod, lle gallent o bosibl ddal i gael Covid, a'i drosglwyddo i bobl.' Felly, dim ond, doeddwn i ddim yn teimlo bod esboniad clir pam roedd y nifer hwnnw o ddyddiau wedi gostwng mor ddramatig. – Person sy'n gweithio gyda phlant

“	Roedd y canllawiau weithiau'n amwys ac nid oeddent yn ddigon clir na llym – dylid bod wedi dweud wrth bobl sâl yn ôl ym mis Ionawr/Chwefror 2020 i hunanynysu – a'r achos a wnaed os na wnânt hynny, byddai'r wlad yn cloi i lawr.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Cynyddodd diwedd profion torfol ddryswch i rai hefyd.⁵ Roedd rhai cyfranwyr o'r farn bod llacio'r gofynion profi mewn gwahanol gamau o'r pandemig yn ymddangos yn anghyson â gofynion profi blaenorol.

“

Pan oedd heintiau’n dal yn uchel iawn, roedd […] rheolau clir, wedi’u cyfleu’n glir fwy neu lai. Daeth hyn yn aneglur iawn, pan oedd y pandemig yn diflannu’n raddol […] roedd yr argymhelliad nad oedd angen profi mwyach [hyd yn oed] os oedd gennych symptomau yn ddryslyd iawn, ar ôl i ni gael gwybod am ddwy flynedd y dylech chi brofi ac aros gartref.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

3. Galluogwyr: Beth helpodd neu a anogodd bobl i gymryd rhan mewn profion, olrhain cysylltiadau a hunanynysu?

Diogelu pobl yr oeddent yn gofalu amdanynt

Cyfeiriodd cyfranwyr a glywsom ganddynt at ddyletswydd gyffredinol i ddilyn canllawiau'r llywodraeth i amddiffyn eu hunain a'r boblogaeth ehangach, yn enwedig pobl agored i niwed.

Roedd yr ymdeimlad hwn o rwymedigaeth foesol neu 'gydwybod' yn rheswm cryf i bobl brofi, olrhain cysylltiadau a/neu hunanynysu pan oeddent yn teimlo bod angen iddynt wneud hynny, i 'wneud y peth iawn' ac i sicrhau eu bod yn chwarae eu rhan wrth gyfyngu ar drosglwyddiad.

“	Dydw i ddim […] yn torri rheolau, […] rwy'n cadw at yr holl reolau, felly roeddwn i o blaid profi, er mwyn […] lleihau'r risg o'i ledaenu.” – Gofalwr

“	Os oes gen i Covid, dydw i ddim eisiau ei drosglwyddo i bobl eraill, felly os yw dweud 'Dw i wedi bod yn rhywle' yn ddigon i atal rhywun arall rhag ei ddal, yna mae hynny'n ddigon da i mi.” – Person â chyflwr iechyd corfforol hirdymor

I rai pobl y clywsom ganddynt, roedd y rhwymedigaeth foesol i amddiffyn eraill yn gwrthdaro â'u hawydd eu hunain am ryddid symud. (mwy o fanylion am hyn yn yr adran 'Rhyddid' isod), gan greu penbleth

“

Y gydwybod yn dechrau dod i’r amlwg. Ond drwy’r cyfan, doeddwn i ddim eisiau profi, oherwydd pe bawn i’n profi’n bositif, yna fyddwn i ddim yn gallu gwneud pethau penodol, wyddoch chi, roedd hyn ar un adeg pan oedden ni mewn llai o gyfyngiadau symud, ac roedd yn rhaid i chi hunanynysu a phethau fel hyn. Ac roeddwn i mewn gwrthdaro moesol ynghylch a ddylwn i roi fy hun yn gyntaf a pheidio â phrofi, neu a ddylwn i roi pawb arall yn gyntaf a phrofi er eu lles nhw.” – Gweithiwr contract dim oriau

Roedd cyfranwyr â chyfrifoldebau gofalu yn teimlo dan straen yn ystod hunanynysu. Roeddent yn byw gyda phryder dwfn a theimlad o gyfrifoldeb ynghylch peidio â throsglwyddo neu adael i'w hanwyliaid ddal Covid-19 fel arall. Yn aml, roedden nhw'n disgrifio pa mor gyson a llym roedden nhw'n glynu wrth reolau hunanynysu i liniaru'r risg hon, ond hefyd sut roedd hi'n anodd iawn ymdopi â'r teimlad o bryder ac euogrwydd ynghylch yr hyn yr oedd hynny'n ei olygu i'w hanwylyd. Cafodd cyfranwyr sy'n byw mewn cartrefi aml-genhedlaeth a chyda pherthnasau sy'n agored i niwed yn glinigol eu heffeithio'n arbennig yn y ffordd hon.

“

Yn bennaf, roedd [cadw at ganllawiau hunanynysu] oherwydd nad oeddwn i eisiau eu lladd [rhieni'r cyfrannwr]…mae'n rhaid i chi fod yn realistig, ac mae'n rhaid i chi amddiffyn pobl. Roedden ni'n gwneud yr hyn a ddywedwyd wrthym ni a dyna ni, wyddoch chi?” – Person sy'n byw mewn cartref aml-genhedlaeth

Mewn rhai cymunedau teithwyr sefydlog, dywedodd cyfranwyr eu bod yn glynu wrth reolau hunanynysu llym ar y safle p'un a oedd rhywun yn eu cymuned wedi profi'n bositif am y firws neu a oedd ganddo symptomau. Roedd hyn yn golygu, pan fyddai rhywun yn dal Covid-19, fod rheolau ac arferion eisoes ar waith a oedd yn hwyluso lefel uchel o hunanynysu a diogelwch.

“

… [Ni] oedd neb yn dod i'r safle. Felly wedyn, o fewn pob aelwyd, roedd pawb yn cadw at eu haelwyd eu hunain. Gallem sefyll y tu allan, mae stryd yn wynebu'r llall, gallech chi sgwrsio draw. Wyddoch chi, peidiwch â mynd allan, sgwrsio draw â'ch gilydd, gadael i bobl wybod sut rydych chi'n teimlo draw yno. Ond peidiwch â dod ar draws, peidiwch â dod allan, peidiwch ag ymweld. Felly, pan oedd yn rhaid i chi wneud hynny [hunanynysu], roedd hynny'n cael ei gadw o fewn y gyfraith yn eithaf da o fewn y gymuned.” – Person o gefndir ethnig Roma

Galar

I'r rhai a gollodd anwyliaid yn ystod y pandemig ac nad oeddent yn gallu galaru na galaru gydag eraill, roedd yr effaith emosiynol yn ddwfn. Cafodd profi galar effaith sylweddol ar y graddau yr oedd rhai pobl yn teimlo eu bod yn gallu dilyn canllawiau hunanynysu. Rhannodd rhai sut roedd eu colled yn golygu eu bod yn gweld dilyn y rheolau fel peth hanfodol ac yn aml yn ymgysylltu'n llym â nhw.

“

Roedd fy nheulu wedi ei gymryd [canllawiau hunanynysu] o ddifrif iawn, oherwydd roedden ni wedi colli rhywun agos iawn atom ni yn gynnar iawn yn y pandemig, yn llythrennol yr un wythnos ag y cyhoeddodd pawb i aros gartref. Felly, ie, fe wnaethon ni ei gymryd o ddifrif iawn o'r dechrau.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Dywedodd pobl wrthym hefyd sut roedd canllawiau hunanynysu wedi gwneud iddynt fyfyrio ar eu gwneud penderfyniadau ac ystyried eu prosesau gwneud pan oeddent yn ymweld â rhywun annwyl yn yr ysbyty a oedd yn marw. Roeddent yn ofni, pe bai anwylyd yn marw ar ôl ymweliad a'u bod yn cael gwybod i hunanynysu, na fyddent yn gallu bod yn bresennol yn gorfforol i gysuro eu teulu yn ystod eu galar. Roeddent yn credu y byddai hyn yn cael effaith barhaol a thrawmatig arnyn nhw a phroses galaru eu teulu. Roedd rhai o'r rhai y clywsom ganddynt a oedd wedi colli anwyliaid hefyd yn wynebu'r broblem anodd iawn o benderfynu a oedd y risg o beidio â dilyn canllawiau hunanynysu yn gorbwyso effeithiau posibl eu dilyn.

“

Cawsom wybod mai dim ond un aelod o'r teulu allai ymweld â'r ward [i weld ei mam-gu 94 oed â dementia, COPD a lewcemia a oedd yn marw] mewn offer amddiffynnol personol llawn (PPE), a byddai'n rhaid iddynt hunanynysu wedyn. Mae fy mam a'm hewythr yn agored i niwed yn glinigol, ac roedd fy chwaer eisoes yn hunanynysu, felly gadawodd hynny fi gyda'r broblem ynghylch a ddylwn ymweld, gan wybod pe bai hi'n marw, na fyddwn yn gallu cofleidio fy merch 7 oed am bythefnos, tra byddai hi'n profi ei phrofedigaeth gyntaf. – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Stori Ryan Rhannodd Ryan ei brofiad o hunanynysu gyda ni pan oedd ei dad yn derbyn gofal diwedd oes yn yr ysbyty. Roedd gan Ryan symptomau Covid-19 ar y pryd ac ni chaniatawyd iddo ymweld ag ef, gan orfod cyfathrebu dros y ffôn yn lle hynny. Tra roedd yn hunanynysu, bu farw tad Ryan yn anffodus a chafodd ei adael i alaru ar ei ben ei hun, yn dal i deimlo'n sâl. Roedd angen iddo hefyd wneud trefniadau angladd oherwydd bod ei fam yn sâl ac yn methu â gwneud hynny.
“	Mae fy nhad yn marw. Rydw i ar fy mhen fy hun, yn sâl ac yn methu gweld neb.”
Penderfynodd drefnu prawf Covid-19 arall dros y ffôn ar ôl pythefnos o hunanynysu. Fodd bynnag, roedd ei ganlyniad yn bositif 'ffug'. Teimlai'n flin nad oedd wedi cael gwybod bod hyn yn bosibilrwydd ar ôl cymryd prawf o fewn 90 diwrnod ar ôl dal y feirws. Roedd hyn yn golygu bod yn rhaid iddo hunanynysu am 10 diwrnod arall, er nad oedd unrhyw symptomau. Ffoniodd 119 sawl gwaith i holi am ei ganlyniad ond dywedwyd wrtho fod angen iddo hunanynysu o hyd.6
“	Rwy'n ffonio 119. Dywedir wrthyf yn y bôn ei fod yn dadlau di-bwynt a bod yn rhaid i mi [hunan-]ynysu.”
Cafodd Ryan ei effeithio'n emosiynol ac yn ymarferol gan yr hyn a deimlai oedd diffyg dealltwriaeth mawr o'i sefyllfa gan y bobl y siaradodd â nhw yn 119 oed, yn enwedig yn ystod cyfnod o alaru.
“	Rwy'n ffonio eto. Dywedwyd wrthyf nad oes dewis ond hunanynysu. Mae gen i waith papur yn cronni nawr ar gyfer yr angladd a chofrestru marwolaeth tad, ac ni allaf gwblhau llawer ohono gan na allaf fynd i dŷ fy rhieni i ddod o hyd i'r wybodaeth. Rwyf am fynd i weld tad yn y parlwr angladdau. Ni allaf. Mae angen i mi drosglwyddo arian i dalu am yr angladd. Ni allaf. Rwyf am wirio cyflwr fy mam gan fod lle wedi'i ganfod mewn cartref gofal addas. Ni allaf.”

Gofynion

Disgrifiodd cyfranwyr sy'n gweithio mewn amrywiaeth o sectorau sut roedd profion rheolaidd yn rhan o reolau a gofynion eu gweithle yn ystod y pandemig, p'un a oedd gan bobl symptomau ai peidio. Roedd hyn yn cynnwys gorfod profi bob wythnos/ddwywaith yr wythnos neu cyn pob shifft. Disgrifiodd rhai cyfranwyr sut roeddent yn teimlo bod profi yn y gwaith wedi helpu i'w wneud yn amgylchedd mwy diogel.

“	Roedd gan fy ngweithle bolisi mewn gwirionedd, felly roedd yn rhaid i ni brofi bob wythnos.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

“

Roedd gwaith yn […] ffactor allweddol i mi […] wrth weithio yn yr Adran Damweiniau ac Achosion Brys, roedd yn rhaid i ni brofi […] yn wythnosol […] gyda'r llifau ochrol […] roedd yn hawdd. Roedd hynny'n amlwg er mwyn diogelwch y cleifion a fy diogelwch i, a […] roedd yn bwysig ein bod ni'n parhau i brofi i amddiffyn ein teuluoedd hefyd.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Rheswm pellach dros brofi rhai gweithwyr mewn rolau rheoli oedd awydd i osod esiampl i gydweithwyr eraill.

“

Fe wnaeth [yr anghysur] fy digalonni ond ar yr un pryd, roeddwn i'n gwybod bod yn rhaid i mi ei wneud. Roedd yn rhaid i mi fod yn esiampl hefyd, fel y […] rheolwr, […] i'm staff, felly doedd dim ffordd y byddwn i'n pregethu, 'Gwnewch hyn, gwnewch hyn,' a […] peidio â'i wneud [hefyd].” – Person ag anawsterau llythrennedd

Helpodd profion hefyd i leddfu ofnau ynghylch rhoi eraill mewn perygl trwy drosglwyddo'r firws i gydweithwyr neu aelodau o'r teulu.

“

Roeddwn i'n fwy tebygol o brofi oherwydd fy mod i […] yn ofnus iawn o'i gael. […] Roeddwn i ar leoliad pan ddes i o hyd i Covid […]. Roedd gen i dymheredd uchel drwy'r dydd, chwysu, pen dolurus […] awr cyn i fy shifft fod i ddod i ben […] Roeddwn i wedi gwneud y prawf ac roedd yn bositif, felly yn amlwg mae hynny hefyd yn gwneud i bobl rydych chi'n gweithio gyda nhw banigio […] fel, 'Wel, rydw i wedi treulio'r diwrnod cyfan gyda chi.' […] rydych chi'n teimlo ymdeimlad o euogrwydd hefyd […], 'Rydw i wedi rhoi pobl eraill mewn perygl'.” – Person sy'n gweithio ym maes iechyd a gofal cymdeithasol

I lawer o gyfranwyr a oedd mewn cysylltiad wyneb yn wyneb, naill ai'n broffesiynol neu'n bersonol, â phobl sy'n fwy agored i effeithiau'r feirws, disgrifiwyd profion rheolaidd fel rhan hanfodol o'u dyletswydd gofal personolRoedd hyn yn arbennig o wir yn achos pobl â chyfrifoldebau gofalu, neu a oedd yn ymweld â pherthnasau hŷn neu agored i niwed. Disgrifiodd gweithwyr gofal iechyd a chymdeithasol weithwyr proffesiynol brofion rheolaidd fel rhan o'u dyletswydd gofal gyfreithiol.

“

Roeddwn i'n teimlo mai fy nyletswydd gofal oedd hi, i'r cleifion a'r fferyllfa. […] roedden ni yno yn cynnig y gwasanaeth roedden ni wedi'i gynnig erioed, ac roeddwn i'n teimlo mai fy nyletswydd i oedd hi […] yn foesol, […] pe bai gen i Covid a heb fod wedi bod yn profi, ac wedi trosglwyddo hynny i, dyweder, glaf 90 oed a ddaeth i mewn am ei meddyginiaeth, byddwn i'n teimlo'n hollol ofnadwy […] wnaeth e ddim hyd yn oed groesi fy meddwl […] peidio […] profi.' Oherwydd roeddwn i'n teimlo y dylwn i fod yn profi.” – Person sy'n gweithio ym maes iechyd a gofal cymdeithasol

“

Gan fy mod i wedi bod yn ofalwr drwy gydol fy mywyd, rydw i newydd ddod i arfer […] fel pe bai hi [fy mam] yn dod yn gyntaf, […] fel pe bai rhywbeth yn digwydd i fy mam oherwydd ei bod hi bob amser yn y cartref ac yn ynysu. Dydw i ddim yn gwybod, os nad oeddwn i efallai'n ddigon gwyliadwrus i gydnabod y gallai'r symptom hwn fod yn gysylltiedig â Covid a pheidio â chymryd y prawf, ac yna, o ganlyniad i hynny, peidio â [hunan-]ynysu ac yna bod o'i chwmpas hi, a'i bod hi'n ei gael, ie, byddwn i'n teimlo'n euog mai fi oedd yr un a'i hachosodd.” – Gofalwr

Stori Michael Roedd Michael yn fyfyriwr ac yn gweithio mewn archfarchnad yn ystod y pandemig. Roedd yn berson ifanc ac yn ei flwyddyn gyntaf yn y brifysgol pan ddechreuodd y pandemig. Disgrifiodd pa mor llethol oedd y pandemig iddo, oherwydd yr effeithiau ar ei addysg, ei waith a'i deulu. Roedd gan yr archfarchnad lle'r oedd yn gweithio eu system brofi fewnol eu hunain, yr oedd Michael yn ei dilyn. Gan weithio mewn siop lle'r oedd yn dod i gysylltiad ag aelodau'r cyhoedd, roedd Michael yn credu bod profi'n bwysig i amddiffyn eraill.
“	Roedd gwaith yn rhan fawr o hynny, o ran mynd i mewn i waith, doeddwn i ddim eisiau rhoi unrhyw un arall mewn perygl, yn enwedig y swydd roeddwn i'n ei gwneud yw, wel, gweithiwr allweddol, dydw i byth yn hoffi ei ddweud oherwydd o'i gymharu â'r GIG, roeddwn i'n gweithio mewn siop yn unig.
Roedd Michael hefyd yn poeni am aelodau ei deulu. Roedd ganddo berthnasau a oedd wedi'u derbyn i'r ysbyty oherwydd Covid-19 ac wedi'u rhoi ar beiriannau anadlu, gan brofi diffyg anadl eithafol. Roedd gan ei fam gyflwr iechyd hirdymor hefyd a daeth yn sâl iawn pan gafodd Covid-19. Roedd Michael yn poeni pe bai'n mynd i'r ysbyty, y byddai ei hiechyd yn cael ei beryglu oherwydd y siawns uwch o ddal haint. Teimlai Michael ei bod yn bwysig cael prawf nid yn unig o ran ei risg ei hun ar gyfer Covid-19, ond fel ffordd o liniaru'r risg i bobl eraill. Roedd yn bwysig iddo fod yn ofalus a phrofi'n aml, yn hytrach na mentro heintio aelodau mwy agored i niwed ei deulu.
“	Doedd gen i ddim cyflyrau iechyd sylfaenol ar y pwynt hwnnw, ond roedd gan fy mam ac roedd fy [pherthnasau] yn dioddef. Fel, doedd dim synnwyr i mi […] fentro […] roedd hi’n haws mynd gyda’r hyn a gynghorwyd na cheisio bod yn anhygoel o glyfar ac yna o bosibl rhedeg y risg os yw hynny’n gwneud synnwyr.”

Yn yr un modd, eglurodd rhai cyfranwyr sut roedd eu gweithleoedd yn cefnogi glynu'n gaeth at y cyfnodau hunanynysu penodedig. Disgrifiodd y bobl y siaradom â nhw brofi lefelau is o straen pan oeddent yn gallu dilyn protocolau heb bwysau gan eu cyflogwyr, gan wybod eu bod wedi'u grymuso i hunanynysu heb unrhyw ganlyniadau negyddol sy'n gysylltiedig â gwaith.

“

Do, fe wnes i, oherwydd roedd y gwaith yn eithaf llym, yn amlwg os oes gennych chi Covid, peidiwch â dod i mewn. Oherwydd, mae angen pawb y gallwn ni. Do, arhosais gartref am, alla i ddim cofio faint o ddyddiau a awgrymon nhw, ond fe wnes i'r cyfnod llawn. Hyd yn oed pan oeddwn i'n teimlo'n well, arhosais nes i mi gael prawf negatif.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Mynediad at gefnogaeth

Roedd mynediad at gymorth yn allweddol i rai pobl allu cael mynediad at brofion PCR. Roedd y gefnogaeth yn cynnwys cymorth i ddeall y broses, trefnu apwyntiadau neu ddanfoniadau cartref, mynychu apwyntiadau neu ddychwelyd profion a derbyn canlyniadau. Roedd graddfa'r gefnogaeth yr oedd ei hangen ar bobl yn amrywio: roedd angen cymorth ar rai gydag un elfen o'r broses brofi er enghraifft, dod o hyd i ffurflenni archebu ar-lein a'u defnyddio, tra bod eraill yn gwbl ddibynnol ar gymorth i drefnu apwyntiadau, teithio i ganolfannau profi a chael mynediad at ganlyniadau profion.

“

Roedd [fy mherthnasau] yn bobl oedrannus ac nid oedd yr un ohonyn nhw'n gallu darllen na ysgrifennu, doedd ganddyn nhw ddim ffonau […] Felly, fe wnes i hynny: ffoniais i, gwneud yr apwyntiad […] dod â nhw gyda mi [ar gyfer y prawf…] a gwneud yn siŵr bod ganddyn nhw [y staff] fy nghyfeiriad e-bost a'm rhif [ar gyfer y canlyniadau].” – Person o gefndir ethnig Roma

Sefydliadau cymunedol sy'n gweithio gyda chymunedau Sipsiwn a Theithwyr, pobl â lefelau isel o lythrennedd a phobl nad Saesneg yw eu hiaith gyntaf yn cynnig cefnogaeth 1:1 i gael mynediad at brofion. Creodd a rhannodd rhai aelodau o'r gymuned fideos i esbonio gofynion cyffredinol profi, olrhain ac ynysu.

“

Cafodd popeth ei drafod o amgylch Covid a'i rannu. Cafodd popeth a ddaeth gan y llywodraeth ei rannu, felly bob tro y byddai rheolau canllaw yn cael eu rhoi ar waith, byddwn i'n gwneud fideo byw ac yn ei rannu. Felly, wyddoch chi, ac roeddwn i'n adnabod pobl na allent ddarllen na ysgrifennu, ac roeddwn i'n gwybod na fyddai plant iau â diddordeb yn yr hyn a roddwn allan yna ar bapur. Felly, pe bawn i wedi gwneud fideo byw a'i rannu ar fy WhatsApp a'i rannu ar fy Facebook, dim ond munud y gallai fod.” – Person o'r gymuned Teithwyr

Yn yr un modd, roedd mynediad at gefnogaeth gan ffrindiau ac aelodau o'r teulu yn ystod cyfnodau o hunanynysu yn ganolog i ganiatáu i bobl hunanynysu. Helpodd rhwydweithiau cymorth anffurfiol drwy ddarparu hanfodion a rhoi cefnogaeth emosiynol i'r rhai oedd yn hunanynysu. Yn aml, roedd y math hwn o gefnogaeth yn gydfuddiannol ymhlith cyfranwyr y byddai wedi bod yn heriol iawn iddynt hunanynysu fel arall.

“

Byddwn i'n tecstio fy chwaer a byddai hi'n cael yr hyn oedd ei angen arna i ac yn ei adael wrth y drws ffrynt, ac yna byddwn i'n trosglwyddo'r arian i'w banc hi am yr hyn a ddaeth â hi i mi, felly roedd hynny'n beth da. Ac roeddwn i wedi gwneud yr un peth iddi hi, yn yr un modd. I fy mam, pan fyddwn i'n gweithio, byddwn i'n codi negeseuon ac yn eu gollwng wrth ei drws iddi hi. Felly, roedden ni'n helpu ein gilydd fel teulu, yn enwedig os ydych chi'n ynysu.” – Person sy’n agored i niwed yn glinigol

Yn aml, roedd cryfder y gefnogaeth anffurfiol gan ffrindiau a theulu yn golygu nad oedd angen cefnogaeth ffurfiol i hunanynysu. Roedd hyn yn golygu nad oedd rhai cyfranwyr yn chwilio am wasanaethau cymorth ffurfiol felly nid oeddent yn ymwybodol ohonynt.

“	Doedd dim angen i mi ei ddefnyddio, ond roeddwn i'n ymwybodol bod […] yn rhedeg amryw o gynlluniau dros gyfnod y cyfyngiadau symud. Cyflenwi - mynd â chyflenwadau i deuluoedd oedd yn ynysu ac angen hynny, ond fel dw i'n dweud, doedd dim angen i mi eu defnyddio fy hun.” – Gweithiwr gweithgynhyrchu

Fe wnaeth cefnogaeth arbenigol barhaus gartref yn ystod y pandemig helpu rhai pobl â chyflyrau iechyd i hunanynysu. Siaradodd y cyfranwyr hyn am sut y gwnaeth y gefnogaeth hon yn parhau, yn aml o bell, eu galluogi i lynu wrth ganllawiau hunanynysu heb i'w hiechyd ddirywio.

“

Dw i'n meddwl bod y rhan fwyaf o'r wybodaeth berthnasol yn dod drwy [ymgynghorydd] yn yr [ysbyty]. Hynny ac roedd ganddi hi [ei wraig â chanser] nyrs bwrpasol yno. Byddai hi'n ffonio ddwy neu dair gwaith yr wythnos, dim ond i wneud yn siŵr bod [ei wraig] yn iawn, a bod pethau'n iawn…roedd gennym ni'r gefnogaeth y gallem ni siarad â hi, ac unrhyw gwestiynau oedd gennym ni, roedd ganddyn nhw'r atebion i […] fel y dywedais yn gynharach, ein bod ni'n sicrhau ein bod ni'n gwybod y rheolau yr oedd yn rhaid i ni lynu atynt yn llym yn ystod y cyfnod hwnnw.” – Aelod o deulu neu gefnogwr rhywun y mae'n ofynnol iddo hunanynysu

Clywsom gan eraill am fod yn rhan o'r gymuned yn darparu cefnogaeth yn ystod cyfnodau o hunanynysu. Roedd hyn yn amrywio rhwng gwahanol leoedd yn dibynnu ar rwydweithiau presennol neu gefnogaeth a sefydlwyd yn ystod y pandemig, gyda llywodraeth leol weithiau'n rhan o'r broses. Roedd rhai'n cofio defnyddio apiau a chyfryngau cymdeithasol i ddarganfod pwy oedd angen hanfodion yn ystod hunanynysu fel y gallai pobl yn y gymuned helpu i'w darparu. Roedd hyn yn aml yn anffurfiol ac yn dod i'r amlwg yn gynnar yn y pandemig i'r rhai yr oedd angen iddynt hunanynysu.

“

Felly, roedd gennym ni grŵp Covid ar WhatsApp a gynhelir gan ein cyngor lleol, a gymerodd bob stryd a'i sefydlu fel bod pawb oedd ar-lein yn amlwg yn cael y cyswllt hwnnw. Ac, fe geision nhw roi gwybod i bobl pa gartrefi nad oedd ganddynt y mynediad fel y gallai pobl leol eu helpu os nad oeddent yn cael unrhyw fynediad [at hanfodion].” – Person sy’n agored i niwed yn glinigol

Chwaraeodd sefydliadau cymunedol lleol rôl allweddol wrth ddarparu cefnogaeth uniongyrchol i rai oedd yn hunanynysu, a oedd yn arbennig o bwysig i aelwydydd sy'n agored i niwed yn glinigol a'r rhai sy'n byw mewn ardaloedd anghysbell neu wledig. Fodd bynnag, roedd hyn yn dibynnu ar yr arian oedd ar gael, gan gyfyngu ar nifer y bobl a oedd yn gallu cael eu cefnogi yn y ffordd hon.

“

Roedd fy eglwys, [enw'r eglwys], mewn gwirionedd yn cefnogi llawer o'n cynulleidfaoedd a allai fod eu plant yn sâl, ac nid ydynt yn cael gweithio na bod mewn lle penodol. Roeddent mewn gwirionedd yn dosbarthu eitemau bwyd yr oeddent eu hangen yn wythnosol. Felly, roedd yn gymorth da iawn i rai o aelodau fy eglwys. Er, os nad oedd ganddynt ddigon o gyllideb i gefnogi llawer o unigolion sydd angen y cymorth hwnnw, dim ond ychydig y gallent ei wneud.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

“

Ym mis Mawrth 2020, cyfarfu arweinwyr crefyddol, cynghorwyr plwyf, meddygon teulu lleol a pherchnogion busnesau i drafod sut y gallai ein cymuned wledig ynysig gefnogi trigolion y pentref a'r ffermydd a'r cartrefi cyfagos. Daeth dros 100 o wirfoddolwyr ymlaen a rhoddwyd 20 o gartrefi o fewn cod post penodol i bob un i'w cefnogi. Fe wnaethant ddosbarthu cardiau post gyda'u henwau a'u manylion cyswllt i bob un o'r 20 cartref hynny a dosbarthu meddyginiaeth a siopa, mynd â chŵn am dro, sgwrsio o bellter diogel ac mewn rhai achosion dod yn ffrindiau â'r rhai oedd yn byw ar eu pen eu hunain na fyddai fel arall wedi cael unrhyw gysylltiad ag unrhyw un am fisoedd. – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Rhyddid

Wrth i'r pandemig barhau, daeth awydd i ymgysylltu ag addysg a theithio yn rheswm i brofi i rai. Siaradodd pobl am orfod cael prawf i fynd i'r coleg a phrofi eu plant er mwyn iddyn nhw allu mynd i'r ysgol, yn ogystal â gofynion cyfreithiol i ddarparu prawf PCR negyddol er mwyn gallu teithio dramor.

“

Wrth fynd ar wyliau […] roedd yn rhaid i chi wneud profion PCR pan oeddech chi'n mynd ac yna pan ddaethoch chi'n ôl, yn syth […] pan ddechreuais i fynd ar wyliau […] eto, [dw i'n cofio] dechrau gwneud mwy o brofion dim ond oherwydd ei fod yn ofynnol yn ôl y gyfraith.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Hefyd, clywsom gan bobl a ddywedodd wrthym fod profion wedi chwarae rhan yn y ffaith bod pobl yn teimlo'n fwy abl ac yn fwy parod i gymdeithasu., a chlywsom gan bobl a brofodd drwy gydol y pandemig am y rheswm hwn. Roedd hyn oherwydd bod profion yn cael eu gweld fel ffordd o leihau'r risg o ledaenu'r feirws. Roedd prawf LFT negyddol yn darparu 'prawf' bod person yn ddiogel i gymysgu ag eraill.

“	Roedd hynny'n wych oherwydd gallwn brofi […] fy mod i'n iach […] felly gallaf fynd [i…] leoedd [fel] clybiau nos, […] fy ngholeg neu ym mhobman.” – Person nad Saesneg yw ei iaith gyntaf

Teimlwyd hefyd fod olrhain cysylltiadau yn gam pwysig ac angenrheidiol i gymysgu ag eraill y tu allan i'r cartref., yn enwedig wrth i gymdeithas ddod allan o'r cyfyngiadau symud a chaffis, bariau a bwytai ailagor.

“

Roedd yn ffordd i bobl allu mynd allan. Roedd yn galluogi pobl i fynd allan, wyddoch chi, 'mewngofnodwch a gallwch chi gael bwyd yn y bwyty hwn'. Roedd yn golygu, os byddech chi'n dod i gysylltiad, y gallech chi [hunan-]ynysu, ac roedd bron â rhoi'r ysfa honno i chi ddweud, 'Mewn gwirionedd, dylwn i wneud prawf'.” – Person sy'n profi anawsterau ariannol

Lliniaru ofn

Dywedodd cyfranwyr wrthym eu bod wedi cymryd rhan mewn profion yn ystod y pandemig i leddfu eu hofn a'u pryder ynghylch dal y feirws. Roedd hyn yn arbennig o wir ar ddechrau'r pandemig gan ei fod wedi helpu i gadarnhau a oedd eu symptomau oherwydd Covid-19 a lleihau ofnau ynghylch eu diogelwch eu hunain a'r risg o haint.

“	Pryd bynnag y byddech chi'n tisian neu'n pesychu byddech chi, […] fel, 'Oes angen prawf arna i? […] Oes gen i Covid eto?' ac yn cael profion.” - Person sy'n byw gyda Long Covid

“

Dw i'n meddwl panig, wyddoch chi, os ydych chi'n cael neges destun yn dweud wrthych chi eich bod chi wedi bod o gwmpas rhywun sydd wedi profi'n bositif, rydych chi'n meddwl yn awtomatig, 'O Dduw dw i'n mynd i'w gael.' Felly ie, byddech chi'n mynd allan a chael eich profi amdano. I mi yn bersonol, panig oedd e.” – Person sy'n gweithio ym maes iechyd a gofal cymdeithasol

Teimlwyd pryderon yn fwy dwys gan gyfranwyr â chyflyrau iechyd presennol.

“	Roeddwn i mewn grŵp risg uchel, felly roeddwn i'n gwybod bod yn rhaid i mi ddilyn y canllawiau a chael prawf. Roedd yn amlwg i mi.” – Aelod o’r gymuned a gefnogodd bobl i hunanynysu

Roedd ofn a phryder ynghylch dal Covid-19 wedi'u cysylltu gan rai cyfranwyr â sylw yn y cyfryngau ac adrodd ar nifer y marwolaethau. I rai, roedd adrodd ar farwolaethau wedi dylanwadu ar bobl i brofi. Ar ben hynny, roedd adnabod pobl oedd yn sâl iawn neu a fu farw o'r feirws yn bersonol yn golygu bod rhai cyfranwyr yn teimlo hyd yn oed yn fwy ofnus o Covid-19, a oedd yn rheswm arall i brofi amdano.

“

Fe wnes i brofi drwy’r amser, oherwydd […] aeth fy ewythr […] i’r ysbyty gyda chyflwr calon bach [a…] daliodd Covid a […] bu farw mewn gwirionedd. […] Rydw i wedi colli aelod o’r teulu iddo, [felly dw i’n gwybod] nad dim ond hype cyfryngau […] mae’n real. Felly, fe wnes i barhau i brofi nes […] dywedwyd wrthym i beidio […] Roedd gen i’r ap ar fy ffôn, ac roeddwn i’n profi’n rheolaidd, ac yn rhoi fy nghanlyniadau.” – Gweithiwr contract dim oriau

Mynediad a chyfleustra

Profion PCR

Yn gynnar yn y pandemig, roedd profion PCR ar gael i'w harchebu ar-lein neu dros y ffôn ac roedd apwyntiadau mewn canolfannau profi. Gellid derbyn profion PCR drwy'r post a'u gwneud gartref hefyd.

Disgrifiodd llawer o gyfranwyr y clywsom ganddynt broses syml a chyflym ar gyfer archebu apwyntiadau prawf PCR ar-lein neu dros y ffôn., gan eu galluogi i brofi pan oeddent yn meddwl bod angen iddynt wneud hynny. Ymddengys bod cyfleustra canfyddedig yn ffactor allweddol i bobl benderfynu profi. Ar ôl darparu eu cod post, cynigiwyd dewis iddynt o ganolfannau profi wedi'u rhestru yn ôl agosrwydd ac roeddent yn gallu dewis slot amser cyfleus.

“

Roedd hi'n hawdd iawn ei ddilyn […] byddech chi'n rhoi eich cod post i mewn, a […] byddai'n dweud, […] 'mae'r un hon 1.1 milltir i ffwrdd, mae'r un hon 3.5 milltir i ffwrdd…' […] byddech chi'n dewis […] yna [dewis] yr amser y gallech chi droi i fyny […] rhoi eich manylion i mewn, a dyna ni.” – Rhiant sengl

“	Fe wnes i archebu prawf Covid a oedd yn gyflym ac yn hawdd iawn. Roedd y ganolfan brawf tua 20 munud o daith mewn car oddi wrthyf. […] Roedd y broses gyfan yn glir iawn ac wedi'i chynllunio'n dda.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Dywedodd rhai o'r rhai a oedd yn ystyried eu hunain yn llai clyfar o ran technoleg fod y broses archebu ar-lein wedi dod yn haws dros amser, wrth iddynt ddod yn gyfarwydd ac wrth i'r system arbed ac atgoffa manylion personol.

“	Roedd y cyfan ar-lein, a […] oedd yn rhywbeth nad oedden ni’n gyfarwydd ag ef […] roedden ni’n cael trafferth ag e i ddechrau, ond yna fe gawson ni afael arno.” – Person sy'n byw mewn cartref aml-genhedlaeth

“	Po fwyaf o brofion y byddech chi'n eu harchebu, yr hawsaf oedd hi oherwydd bod gan y system archebu eich holl wybodaeth [wedi'i storio].” – Person ag anawsterau llythrennedd

Helpodd y dewis o archebu dros y ffôn rai pobl i liniaru rhwystrau llythrennedd.

“	Roedd rhaid i ni ffonio a gofyn am brawf […Fe wnes i ei archebu dros y ffôn] oherwydd dydw i ddim yn dda iawn am ddarllen.” – Person ag anawsterau llythrennedd

Dywedodd llawer o gyfranwyr a ymwelodd â chanolfannau profi PCR fod argaeledd apwyntiadau yn dda. Yn gyffredinol, darparwyd apwyntiadau'r un diwrnod neu'r diwrnod canlynol i'r rhai a oedd yn archebu ymlaen llaw, ac roedd amseroedd aros byr yn hwyluso mynediad i'r rhai a oedd yn mynychu canolfannau galw heibio. Roedd oriau agor canolfannau profi hefyd yn galluogi pobl i fynychu apwyntiadau ar adegau cyfleus.

“	Roedd y gorsafoedd [profi] ar agor am […] amser hir yn ystod y dydd. Felly, dyweder […] pe bai symptomau’n dechrau yn y nos, ni fyddai’n rhaid i chi aros yn hir o reidrwydd i fynd i gael eich profi, gallech chi fynd i mewn am […] 7 o’r gloch y bore os oeddech chi eisiau.” – Rhiant sengl

Er bod rhai cyfranwyr yn teimlo bod canolfannau prawf mwy yn fwy hygyrch oherwydd eu capasiti, roedd eraill yn fwriadol yn ceisio apwyntiadau mewn canolfannau prawf llai a/neu yn ystod cyfnodau tawelach i leihau'r amser aros disgwyliedig. Roedd cael dewis ac amrywiaeth o ganolfannau yn hwyluso pobl i wneud penderfyniadau a oedd yn addas iddyn nhw. Nid oedd pobl eraill y clywsom ganddyn nhw wedi cael mynediad hawdd at ganolfannau prawf a gellir dod o hyd i'r straeon hyn yn y bennod 'Rhwystrau'.

“	Gwnaethom yn siŵr ein bod ni’n mynd ar amser mwy anghymdeithasol, ac nad oedd hi’n brysur o gwbl, doedd dim ciw. Aethon ni’n syth i mewn, yn hawdd iawn.” – Aelod o deulu neu gefnogwr rhywun y mae'n ofynnol iddo hunanynysu

Roedd llawer o ganolfannau prawf yn lleol, rhai o fewn pellter cerdded, a oedd yn eu gwneud yn hawdd ac yn gyfleus i gyrraedd. Roedd hyn yn arbennig o wir yn achos pobl a oedd â mynediad at gar, neu at gysylltiadau trafnidiaeth gyhoeddus da, mewn ardaloedd trefol a gwledig/anghysbell.

“	Cefais fy synnu gan ba mor hawdd oedd hi, mae'n rhaid i mi gyfaddef. Y cyntaf i mi ei wneud, roeddwn i'n meddwl y byddai'n llawer mwy o drafferth, ond [mewn gwirionedd] roedd opsiynau o'm cwmpas. Doedd dim rhaid i mi fynd yn bell iawn […] o ystyried fy mod i'n eithaf gwledig.” – Gofalwr

Dywedodd rhai cyfranwyr fod agosrwydd canolfannau prawf wedi cynyddu dros amser, gyda chanolfannau'n agor yn agosach at adref wrth i'r pandemig fynd ymlaen.

“	Yn y camau cynnar dim ond cymaint o ganolfannau profi mawr oedd yna […] erbyn i mi ddod i’r casgliad, […] ym mis Awst y flwyddyn ganlynol, nid oedd mor bell i ffwrdd lle roedd yn rhaid i ni fynd.” – Aelod o deulu neu gefnogwr rhywun y mae'n ofynnol iddo hunanynysu

Clywsom gan rai cyfranwyr a oedd o’r farn bod y canolfannau profi yn hawdd eu cyrraedd i bobl Fyddar a phobl ag anableddau., gan gynnwys ar gyfer y rhai ag anableddau corfforol.⁷ Gwnaeth hyn gael mynediad at brofion PCR o'r canolfannau prawf hyn yn haws.

“

Ymwelais â chanolfan brofi Covid. Roedd ganddyn nhw ddarn o bapur A4 wedi'i lamineiddio gyda gwybodaeth syml arno. Ac yna bydden nhw'n llofnodi i mi, ydych chi'n Fyddar? A byddwn i'n dweud ie. Yna bydden nhw'n rhoi'r darn hwn o bapur wedi'i lamineiddio i mi a oedd yn hygyrch ac yn defnyddio cyfathrebu syml. Mae gennym ni lawer o bobl Fyddar yn byw yn yr ardal hon. Roedd hyn yn arfer da a dylid ei sefydlu ym mhob canolfan.” - Person byddar

“	Rwy'n ddefnyddiwr cadair olwyn [ac mae gen i] cerbyd hygyrch i gadeiriau olwyn…] pan rydyn ni wedi mynd i ganolfannau profi mae'r cyfan wedi bod yn fynediad i bobl anabl, parcio i bobl anabl. Does dim problem o gwbl gyda hynny.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Clywsom hefyd gan gyfranwyr sy'n byw mewn lleoliadau gwledig/anghysbell a oedd yn teimlo ei bod yn rhesymol teithio ymhellach i gyrraedd canolfan brofi, gan mai gyrru oedd y norm iddyn nhw.⁸

Disgrifiodd llawer o gyfranwyr brosesau canolfannau profi clir a threfnus. Dywedodd y rhai a gafodd brofiadau cadarnhaol o ganolfannau profi PCR fod y cyfeirio i'r canolfannau ac ynddynt yn glir. Dywedasant fod apwyntiadau wedi'u trefnu ymlaen llaw ar gyfer slotiau amser penodol yn helpu i leihau amseroedd aros, a bod canllawiau gan staff yn y ganolfan brofi hefyd wedi helpu i wneud y broses yn syml ac yn uniongyrchol.

“

Roedden nhw wedi'u sefydlu'n dda iawn. Roedd yn broses gyflym ac effeithlon iawn. […] Byddech chi'n gyrru i mewn a byddai pobl yn dangos, 'Dewch yma', 'Parciwch yma', 'Ffenestr i lawr'. […] Roedd drosodd mewn eiliadau ac allan rydych chi'n gyrru'r pen arall […] doedd dim rhaid i ni aros byth.” – Gofalwr

“

Roedden nhw wedi’u trefnu’n dda iawn, iawn. Pan aethon ni allan am y profion, roedd popeth wedi’i arwyddo’n dda, wedi’i gyfarwyddo’n dda. Roedden ni’n gallu cadw ein pellteroedd; roedd parcio’n hawdd. Roedd gennym ni ein slotiau amser ac fe’u cadwyd atynt. Roedd yn dda.” – Person sy’n agored i niwed yn glinigol

Roedd mesurau cadw pellter cymdeithasol a rheoli heintiau (gan gynnwys offer amddiffynnol personol (PPE) a chyfundrefnau glanhau) ar waith mewn canolfannau profi, a chanfu rhai cyfranwyr fod hyn yn galonogol.

“	Roeddwn i’n eithaf hapus bod ganddyn nhw’r cadachau [glanhau] yno’n barod i’w sychu ar ôl pob person.” – Gofalwr

Gwnaeth pobl y clywsom ganddynt sylwadau hefyd ar ymagwedd gefnogol, gyfeillgar a thawel staff y ganolfan brawf, gan nodi bod hyn wedi'i hwyluso gan lefelau staffio da. Roedd cyfarwyddiadau clir gan staff hawdd mynd atynt yn arbennig o ddefnyddiol i bobl a oedd yn teimlo'n llai hyderus, gan gynnwys er enghraifft rhai nad Saesneg oedd eu hiaith gyntaf.

“

Bryd hynny, roedd fy Saesneg yn wael iawn. Doeddwn i ddim yn gallu dilyn y rheolau yn y rhaglen [ap olrhain cysylltiadau], doeddwn i ddim yn gwybod dim amdano [… yn y ganolfan brofi] fe wnaethon nhw fy helpu, yn dda iawn, cymaint. Roedd yn ddefnyddiol iawn i mi.” – Person nad Saesneg yw ei iaith gyntaf

Defnyddiodd rhai cyfranwyr nad oeddent yn gallu mynychu canolfannau prawf oherwydd cyflwr iechyd becynnau cartref yn lle. Anfonwyd y rhain drwy'r post neu drwy negesydd. Roedd cyfranwyr yn gwerthfawrogi eu hygyrchedd a'u cyflymder dosbarthu, gan egluro bod y cyfleustra wedi gwneud profion PCR yn haws iddynt.

Roedd gallu dychwelyd profion drwy flychau post gerllaw hefyd yn gweithio'n dda i'r cyfranwyr y clywsom ganddynt a oedd wedi defnyddio'r rhain. Dywedodd y rhai a rannodd eu straeon mai eu profiad oedd bod y blychau blaenoriaeth wedi'u marcio'n dda ac yn hawdd dod o hyd iddynt. Roedd amseroedd casglu estynedig yn cynnig hyblygrwydd a chyfleustra ychwanegol. Fodd bynnag, dywedodd y rhai a oedd yn byw ymhellach i ffwrdd o'r blwch post agosaf y byddent wedi cael trafferth eu defnyddio heb fynediad at eu cludiant eu hunain.

“	Roedd ar ben fy ffordd, felly doedd dim rhaid i mi deithio'n bell, ac roeddwn i'n meddwl ei fod yn gyfleus iawn, iawn. Dw i'n meddwl bod yna […] gasgliadau hwyr hefyd ar un adeg, felly doedd dim modd ei golli.” – Person sy’n agored i niwed yn glinigol

“	Roedd yr un agosaf bedair milltir oddi wrthyf […] pe na bai gen i fynediad at gar, yna byddai hynny wedi bod yn her.” – Aelod o deulu neu gefnogwr rhywun y mae'n ofynnol iddo hunanynysu

Disgrifiodd cyfranwyr eraill archebu casgliadau cludo i ddychwelyd profion wedi'u cwblhau. Roedd hyn yn ddefnyddiol i'r rhai â phroblemau symudedd.

LFTs

Gwnaed Profion Llif Ochrol (LFTs) ar gael i bawb yng Nghymru, Lloegr a'r Alban ym mis Ebrill 2021 a alluogodd fynediad am ddim at brofion cyflym. Dilynodd Gogledd Iwerddon ym mis Medi 2021.

Roedd cyflymder cael mynediad at ganlyniadau LFT yn bwysig i gyfranwyr. Roedd canlyniadau ar unwaith LFTs yn fwy cyfleus na disgwyl dyddiau am ganlyniad prawf PCR., yn enwedig gan fod hyn yn caniatáu i bobl wneud penderfyniad ar unwaith ynghylch a oedd angen iddynt hunanynysu ai peidio.

“

Roedd y prawf llif ochrol gymaint yn haws na'r PCR yn yr ystyr nad oedd yn rhaid aros i'r canlyniadau gael eu hanfon i ffwrdd a dod yn ôl. Roeddech chi'n gwybod yno ac yna a oedd yn rhaid i chi ddechrau eich [hunan-]ynysu ai peidio […] pe byddech chi wedi anfon PCR i ffwrdd, gan feddwl bod gennych chi Covid, byddech chi wedi bod yn [hunan-]ynysu am dri diwrnod [wrth aros am y canlyniad], ac yna [weithiau] mae'n troi allan eich bod chi wedi [hunan-]ynysu am ddim oherwydd nad Covid ydyw. Felly roedd yr agwedd honno ohono yn wych, meddyliais i.” – Gofalwr

Croesawodd rhai cyfranwyr y rhwyddineb a'r cyfleustra o allu profi am Covid-19 gartref heb orfod archebu apwyntiad mewn canolfan brofi ac yn gwerthfawrogi bod y profion yn rhad ac am ddim.

“	Roedden ni’n arfer profi’n amlach oherwydd nad oedd rhaid i chi wneud archeb na dim byd tebyg. Unwaith roedd y profion yn eu lle, gallech chi brofi pryd bynnag yr oeddech chi’n teimlo bod angen hynny.” – Person â chyflwr iechyd corfforol hirdymor

“

Pan gawson ni'r blychau [LFT] […] roedd bron fel, 'Iawn, wel mae gen i fe [pecyn LFT] felly efallai cystal i mi [ei ddefnyddio].' Nid oedd yn anghyfleus [fel pan oedd yn rhaid i chi] fynd i brofi […] mewn canolfan […] Mae'n debyg fy mod i'n fwy tueddol o'i wneud ar ôl i ni gael y cyfleuster i'w wneud o gartref gyda'r profion llif ochrol.” – Person sy'n gweithio ym maes iechyd a gofal cymdeithasol

Roedd darpariaeth am ddim yn galluogi rhai sefydliadau cymunedol i ddosbarthu profion i bobl ac yn annog profion mwy eang yn weithredol. Un enghraifft oedd mewn banc bwyd, lle byddai staff yn dosbarthu profion a masgiau ynghyd â phecynnau bwyd.

“

Roedden ni’n gallu […] rhoi prawf llif iddyn nhw [hefyd…] Wnaethon nhw ddim gofyn amdano; roedden ni [jyst] fel, 'Dyma brawf llif.' […] roedden ni hefyd yn dosbarthu masgiau. Y neges oedd, 'Cadwch yn ddiogel.' Ac rwy'n credu ei fod wedi cymryd peth amser i bobl, ond fe ddechreuon nhw [eu defnyddio…].” – Aelod o’r gymuned a gefnogodd bobl i hunanynysu

Roedd gallu profi gartref hefyd yn galonogol i bobl a oedd yn pryderu am y risg o haint mewn canolfannau profi neu ar y ffordd i ganolfannau profi. Roedd hyn yn cynnwys pobl â system imiwnedd isel, pobl sy'n agored i niwed yn glinigol, neu'n byw gyda Covid Hir, yn ogystal â phobl ag anwyliaid â'r cyflyrau iechyd hyn.

“	Roedd hunan-brofi […] yn golygu bod gennych chi ddiogelwch eich cartref eich hun i […] wneud y pethau hyn; doedd dim rhaid i chi fynd allan.” - Person sy'n byw gyda Long Covid

Dywedodd llawer o gyfranwyr wrthym fod LFTs ar gael yn rhwydd iddynt drwy gydol y pandemig, er gwaethaf ymwybyddiaeth o brinder neu gyfyngiadau. Dywedodd cyfranwyr nad oeddent wedi cael eu heffeithio'n bersonol gan brinder a phriodolasant hyn i fynediad blaenoriaeth i rai grwpiau (megis staff gofal iechyd rheng flaen), yr ystod o leoedd y gellid casglu pecynnau prawf ohonynt, y gallu i archebu profion lluosog pan nad oedd prinder yn broblem a rhannu rhwng teuluoedd neu gysylltiadau eraill.

“	Roedd y profion llif ochrol yn hawdd i'w cael. Doedd gennym ni ddim problem […] Roedd digon bob amser.” – Gofalwr

“

Fe wnes i […] eu rhoi o’r neilltu […] dim ond eu defnyddio pan oedd yn rhaid i mi, oherwydd roeddwn i’n gwybod bod prinder ar un adeg. […] os nad oedd gen i [unrhyw…] ac roeddwn i eisiau defnyddio un, ffoniais fy chwaer a […] cefais un [ganddi hi] […] roedd rhywun bob amser y gallech chi ei ffonio a dweud, 'Oes gennych chi becyn profi sbâr?'” – Person sy’n agored i niwed yn glinigol

Disgrifiwyd archebu profion i'w danfon adref a'u casglu'n lleol fel rhai cymharol gyflym, hawdd a chyfleus. Mynegodd rhai cyfranwyr fod hygyrchedd yr un fath i'r rhai mewn ardaloedd anghysbell ag i rai mwy poblog.

“

Cafodd pobl ar fy ynys fach eu rhai nhw yr un pryd ag yr oedd pobl ar […y] tir mawr yn eu cael nhw. Roeddwn i wedi fy argraffu'n fawr gyda pha mor gyflym […] a pha mor hawdd oedd hi […] cafodd rhai eu hanfon yn y post, ac yna newidiodd i orfod eu casglu o wahanol ganolfannau. Roedd mor, mor hawdd.” - Person sy'n byw gyda Long Covid

Nododd cyfranwyr hefyd fod pecynnau prawf yn cael eu dosbarthu'n rhwydd ac ar gael, heb i bobl orfod chwilio amdanynt yn rhagweithiol. Roedd hyn yn cynnwys mewn mannau cyhoeddus fel archfarchnadoedd, llyfrgelloedd, mannau addoli, banciau bwyd, mewn meddygfeydd teulu ac ar safleoedd Sipsiwn a Theithwyr.

“

Cefais flwch o ddeg y tu allan i [archfarchnad], felly doedd dim rhaid i mi hyd yn oed chwilio amdanyn nhw. Roedden nhw'n cael eu gwthio arnoch chi: 'Mae'r rhain am ddim, ewch â nhw adref. Defnyddiwch nhw pryd bynnag y bydd eu hangen arnoch chi'. Felly […] fyddwn i ddim yn dweud bod cael mynediad atyn nhw yn anodd o gwbl.” – Gofalwr

“	Roedd fan [GIG] wedi dod allan a […] wedi parcio yn y ganolfan siopa, ac fe hysbysebwyd [ar-lein] y byddai yno […] ar adegau penodol, ac roedd pobl yno […] yn dosbarthu blychau [LFT] […] ac yn rhoi cyngor i chi os nad oeddech chi'n gwybod sut i'w defnyddio.” – Person sy’n agored i niwed yn glinigol

Roedd rhai cyfranwyr hefyd yn cofio pecynnau prawf yn cael eu cynnwys mewn danfoniadau meddyginiaeth ar bresgripsiwn neu eu gollwng i aelwydydd agored i niwed gan weithwyr gofal iechyd. Dywedodd rhai cyfranwyr a oedd yn gweithio mewn sefydliadau sy'n wynebu'r gymuned fod profion wedi cael eu hanfon atynt i'w dosbarthu i aelodau'r gymuned.

“	Oherwydd fy asthma […] gallwn i gael nhw wedi’u gollwng i mi, neu wedi’u postio ataf hefyd. […] dim ond gwybod bod hynny’n opsiwn, dw i’n meddwl bod hynny’n wych.” – Person sy’n agored i niwed yn glinigol

Olrhain cyswllt

Yn gyffredinol, roedd cyfranwyr oedd ag un o'r apiau olrhain cysylltiadau o'r farn ei fod yn hawdd ei lywio a'i ddefnyddio. Roedd yn gyflym i lawrlwytho a mewnbynnu gwybodaeth, roedd yn ymddangos ei fod yn rhedeg ochr yn ochr ag apiau eraill ar eu ffonau clyfar heb ymyrraeth ac nid oedd angen llawer o ryngweithio gan y defnyddiwr ar ôl iddo gael ei sefydlu.

“	Roedd yn syml. O'r hyn rwy'n ei gofio roedd yn syml rhoi eich manylion, manylion personol, rhesymau pam, roedd hwnnw'n fformat cyflym a hawdd iawn i'w wneud. – Gweithiwr contract dim oriau

Hyder

Roedd rhai cyfranwyr yn rhoi mwy o ymddiriedaeth yn y profion PCR a gynhelir gan staff mewn canolfannau prawf. Roeddent yn teimlo, oherwydd eu harbenigedd, y byddai staff y ganolfan brofi PCR yn fwy trylwyr a chywir na phobl sy'n defnyddio swabiau trwynol neu wddf eu hunain.

“

Dw i'n cofio pan ddaethon nhw allan gyntaf, y PCRs […] roedden nhw'n arfer gwneud y prawf i chi […] byddech chi'n llythrennol yn tynnu i fyny fel [mewn] car gyrru drwodd, a bydden nhw […] yn ei roi yn eich trwyn i chi, ac roedd yn teimlo fel pe bai rhywun arall yn ei wneud i chi y byddai'n fwy dibynadwy.” – Person sy'n profi anawsterau ariannol

Rhwyddineb defnydd

Er bod rhai cyfranwyr yn cofio bod angen iddynt ddarllen y cyfarwyddiadau bob tro y byddent yn defnyddio profion LFT, rhannodd cyfranwyr a oedd yn teimlo bod y profion yn hawdd eu defnyddio fod y camau'n syml ac yn hunanesboniadol. Dywedodd pobl a oedd yn cwblhau hunanbrofion PCR gartref wrthym hefyd eu bod wedi canfod cyfarwyddiadau ar gyfer cwblhau a dychwelyd y profion yn glir.

“	Roedd ail-ddarllen a dilyn y cyfarwyddiadau yn bwysig. Nid oedd yn […] reddfol eu defnyddio [y profion,] ond roedd y cyfarwyddiadau'n iawn ac nid oedd gormod o […] brosesau yn gysylltiedig na allwn eu deall.” – Aelod o deulu neu gefnogwr rhywun y mae'n ofynnol iddo hunanynysu

“	Roedd archebu citiau Prawf Llif Ochrol yn syml ar-lein ac roedd y cyfarwyddiadau ar [eu] defnydd yn glir.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Dywedodd rhai cyfranwyr eu bod wedi defnyddio diagramau mewn pecynnau LFT a fideos ar-lein i'w helpu i ddeall y camau sy'n ofynnol ar gyfer profi. Defnyddiwyd y tiwtorialau hyn yn aml yn ogystal â darllen cyfarwyddiadau ysgrifenedig, yn hytrach nag yn lle hynny.

“

Roedd yn un o'r pethau hynny lle, hyd yn oed os nad oeddech chi'n darllen na siarad Saesneg, wrth edrych ar y lluniau byddech chi'n gwybod ar unwaith beth i'w wneud. […] roedd hyd yn oed […] fideos ar-lein lle gallwch chi […] weld sut mae pobl yn ei wneud […] i chi eu copïo […] doedd e ddim yn anodd o gwbl: yn syml iawn, iawn.” – Person sy'n byw mewn cartref aml-genhedlaeth

Gwnaeth cyflwyno LFTs a oedd ond yn gofyn am swabiau trwynol wahaniaeth sylweddol i lefel cysur rhai cyfranwyr wrth brofi.⁹ Mynegodd rhai cyfranwyr ddewis cryf dros swabiau trwynol a disgrifiodd y newid hwn eu bod wedi cael rhyddhad.

“

Y rhai diweddaraf gyda'r blagur byrrach oedd y peth gorau maen nhw erioed wedi'i wneud […] aeth yr amharodrwydd naturiol hwnnw i roi ffyn hir […] i fyny'ch trwyn allan o'r ffenestr. Yn bendant gwelais fwy o bobl eisiau defnyddio'r prawf llif [ochrol].” – Aelod o’r gymuned a gefnogodd bobl i hunanynysu

Hysbysiadau Cosb Sefydlog

Er na chlywsom gan unrhyw un a ddywedodd wrthym eu bod wedi derbyn Hysbysiad Cosb Benodol (FPN), trafododd rhai pobl ganfyddiadau o FPNs a'u heffaith ar ymddygiad.¹⁰

Siaradodd cyfranwyr â ni am sut effeithiol neu aneffeithiol roedden nhw'n meddwl bod yr Hysbysiadau Cosbedig fel ataliad i dorri rheolau hunanynysu, y canlyniadau ariannol amrywiol o'r dirwyon, yn ogystal â rhai goblygiadau ehangach defnyddio Hysbysiadau Cosbedig i batrolio ymddygiad.

I rai unigolion, y bygythiad o ddirwyon cosb am dorri rheolau hunanynysu wedi dylanwadu ar ymddygiad a cydymffurfiaeth wedi'i hannogTynnodd y rhai a ddylanwadwyd gan y dirwyon sylw at y baich ariannol, gan ddisgrifio'r swm fel un arwyddocaol hyd yn oed i'r rhai sydd â mwy o fodd ariannol.

“	… [P]an glywais i eich bod chi wedi cael dirwy, meddyliais i, wel, ie, [dw i] yn bendant yn [hunan-]ynysu. Ie. Dw i'n meddwl bod rhoi dirwy ar waith yn beth cadarnhaol iawn oherwydd dw i'n teimlo ei fod wedi gwneud i bobl [hunan-]ynysu mwy.” – Gofalwr

“	Pe bawn i'n cael dirwy, byddai'n effeithio arnaf yn ariannol. Fyddwn i ddim yn gallu fforddio ei thalu beth bynnag. Dw i'n meddwl ei bod hi'n dda ganddyn nhw gyflwyno hynny, i atal pobl rhag [hunan-ynysu].” – Person sy'n byw mewn llety gorlawn neu gyfyng

Roedd rhai'n credu bod cosbau ariannol llymach byddai wedi cynyddu effeithiolrwydd y dirwyon, o ystyried y canlyniadau a allai fod yn angheuol o dorri rheolau hunanynysu.

“

Mae'n bosibl y gellid gosod cosbau mwy llym oherwydd ein bod yn sôn am fywyd - oherwydd eich diofalwch bu farw tua 200 o bobl, nid yw'n gwneud unrhyw synnwyr. Felly ar wahân i hynny, wrth sôn am ddirwy o dyweder £500 neu beth bynnag, gallai fod cosbau mwy serth iddo. Rydych chi'n sôn am fywyd. Fyddwn i ddim eisiau marw oherwydd diofalwch rhywun arall.” – Gofalwr

Roedd grŵp cryf o gyfranwyr a oedd o'r farn bod y dirwyon cosb yn aneffeithiol wrth ysgogi ymddygiad cydymffurfiolRoedd hyn oherwydd sinigiaeth ynghylch sut y gellid gweithredu gorfodi hunanynysu mewn gwirioneddAwgrymodd sylwadau gan gyfranwyr fod y roedd diffyg tryloywder ynghylch sut y gellid plismona gorfodi yn tanseilio bygythiad Hysbysiadau Cosbedig.

“

Clywais amdanyn nhw, ond dw i'n meddwl nad oedd wedi'i weithredu mewn gwirionedd. Fel, roedd rhai pobl yn bod yn drahaus, ac nid oedden nhw'n hunanynysu, ac roedden nhw i fod i wneud hynny, ond wnes i ddim gweld unrhyw fesur yn cael ei gymryd yn eu herbyn mewn gwirionedd.” - Person sy'n byw gyda Long Covid

Mewn rhai achosion, cynyddwyd ansicrwydd cyfranwyr ynghylch gorfodi gan a diffyg ymwybyddiaeth o unrhyw un yn cael dirwyGwnaeth hyn i'r cyfranwyr hyn deimlo, waeth beth fo'u hymddygiad, na fyddent yn cael dirwy.

“

Wel, doeddwn i ddim yn cofio unrhyw un roeddwn i'n ei adnabod neu roeddwn i'n ei adnabod, a gafodd ddirwy. Ydych chi'n gwybod beth dw i'n ei olygu? Ac, dw i'n meddwl, oherwydd nad ydych chi'n gwybod pryd ddigwyddodd, dydy e ddim yn mynd i ddigwydd i mi. Dyna'r math o feddylfryd." – Aelod o’r gymuned a gefnogodd bobl i hunanynysu

Roedd awgrym gan leiafrif bach o gyfranwyr y gallai bodolaeth mesurau gorfodi llym fod wedi cael y effaith groes, gan achosi iddyn nhw peidio â dilyn y rheolau hunanynysu ar y pryd.

“	Po fwyaf o fesurau a roddwyd ar waith i geisio cosbi pobl, y mwyaf tueddol oeddwn i o beidio â dilyn eu cyfarwyddyd.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Wrth drafod FPNs gyda chyfranwyr, siaradodd llawer am y effaith ariannol amrywiol y dirwyon a gafodd ar bobl yn dibynnu ar amgylchiadau personol.

Mae'r anghydraddoldeb yn yr effaith ariannol ar bobl nad oeddent yn gweithio yn ystod y pandemig, neu wedi cael ei roi ar ffyrlo. Credwyd ei fod yn annheg gosod dirwyon cosb ar bobl a oedd o bosibl allan o waith oherwydd y pandemig.

“	Roedd yn chwerthinllyd oherwydd roedd fel nad oedd pobl yn ennill arian, pobl fel fi nad oeddent wedi cael eu rhoi ar ffyrlo, ac yna roedd fel fy mod i'n mynd i gael dirwy. Doedd gen i ddim arian i'w golli ar y pryd.” – Person sy'n byw mewn llety gorlawn neu gyfyng

Yn yr un modd, crybwyllwyd pobl nad oedd ganddyn nhw ddewis ond torri hunanynysu (er enghraifft i ennill arian, er lles iechyd meddwl, neu i ddod i gynorthwyo rhywun arall) a mentro cael dirwy fel grŵp a fyddai wedi cael eu heffeithio'n anghymesur gan ddirwyon cosb hefyd.

Y tu hwnt i oblygiadau ariannol y dirwyon cosb, soniodd cyfranwyr a oedd wedi mewnfudo i'r DU hefyd am yr ofn o ganlyniadau ehangach pe baent yn cael eu dal yn torri hunanynysu. Arweiniodd hyn gyfranwyr yn y sefyllfa hon i or-ddigolledu trwy fod yn ofalus iawn ynghylch torri unrhyw reolau.

“	Pan fyddwch chi'n newydd mewn gwlad arall a heb fod yn gwbl ymwybodol o'r iaith honno a heb adnabod neb, mae'n rhaid i chi gadw at y rheolau oherwydd does neb yno i'ch cefnogi os gwnewch gamgymeriad bach, bach. Felly, roedden ni'n dilyn pob un ohonyn nhw.” – Person nad Saesneg yw ei iaith gyntaf

“

Ond roedd y braw yma, os ewch chi allan, y gallech chi gael dirwy. Ac yna meddyliais i, 'O diar, os ydw i mewn gwirionedd – gan nad ydw i'n ddinesydd Prydeinig, os ydw i'n cael dirwy, os ydyn nhw'n dweud, 'Rydych chi'n gwneud rhywbeth na ddylech chi ei wneud', gallai fod perygl o golli fy hawl i aros yn y wlad hon.” – Person sydd wedi’i allgáu’n ddigidol

4. Rhwystrau: Beth oedd y rhwystrau i bobl gymryd rhan mewn profion, olrhain cysylltiadau a hunanynysu?

Ymddiriedaeth

Clywsom gan gyfranwyr a fynegodd amheuaeth gref a diffyg ymddiriedaeth cyffredinol yn y rhaglen brofi. Un enghraifft oedd y farn bod profion PCR wedi'u cynllunio i roi canlyniadau 'positif ffug'.

“	Defnyddiwyd canlyniadau positif ffug i greu'r miloedd o'r hyn a elwir yn 'achosion' a chynhyrchu'r hysteria cysylltiedig. […] Ni chefais unrhyw brawf (fel mater o egwyddor).” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Roedd amheuaeth hefyd ymhlith y straeon a glywsom yn ymwneud â chywirdeb LFTs ac effeithiolrwydd wrth ganfod y firws. Er enghraifft, nid oedd rhai cyfranwyr wedi'u hargyhoeddi y gallai prawf LFT a wnaed gartref, a roddodd ganlyniad mor gyflym, fod yn gywir pan oeddent wedi arfer â phrofion meddygol cywir yn cael eu cynnal mewn lleoliad clinigol.

“

[…] cyn y pandemig, os oeddech chi'n gorfod cael prawf roedd yn rhaid i chi fynd i'r labordy neu at lawfeddyg, a nawr yn sydyn gallwch chi ei wneud gartref a […] cael y canlyniadau ar ôl dwy funud? […] Efallai ei fod yn [wir…] ond dydw i ddim yn meddwl y byddwn ni byth yn gwybod a wnaethon nhw weithio mewn gwirionedd ai peidio.” – Gweithiwr contract dim oriau

Roedd rhai cyfranwyr o'r farn bod y profion LFT yn llai cywir na phrofion PCR, gan ddisgrifio profion PCR fel rhai mwy sensitif ac yn gallu canfod achosion asymptomatig o Covid-19 yn well.¹¹ Myfyriodd pobl ar eu profiadau uniongyrchol lle roeddent yn credu bod profion LFT wedi methu â rhoi prawf positif er gwaethaf iddynt gael symptomau sy'n gyson â'r firws, neu pan oedd eu symptomau'n debyg i'r rhai o'u cwmpas a oedd wedi profi'n bositif am y firws.

“

Roedd y rhai […] galw heibio […] yn bendant yn fwy cywir. Roedd un tro pan oeddwn yn gwbl asymptomatig ac es i ganolfan galw heibio PCR […], a daeth i’r amlwg bod gen i Covid. [… Tro arall] […] roeddwn i’n argyhoeddedig [bod gen i fe]: allwn i ddim arogli dim […] Roedd gen i’r ffliw […] a […] tri diwrnod yn olynol gwnes i lifau ochrol […] Roedden nhw i gyd yn negatif ac yna dim ond ar y pedwerydd diwrnod, pan oeddwn i mor sâl, y byddai’n dod i fyny yn dweud bod gen i fe. […] Roeddwn i wedi colli fy arogl ac […roeddwn i] eisoes mor sâl, [mae'n] gwneud i chi feddwl nad ydyn nhw mor gywir â hynny.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

“	Roedd fy mhrawf llif ochrol yn dangos canlyniad negyddol, ond roedd fy symptomau'n awgrymu fel arall, felly dywedais gelwydd er mwyn cael prawf PCR. Roedd y canlyniadau'n bositif.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Roedd cyfranwyr hefyd yn amheus ynghylch pa mor gywir ac effeithiol oedd y system olrhain cysylltiadau. Fe wnaethon nhw ddisgrifio bylchau yn y system yr oedden nhw'n credu oedd yn tanseilio pa mor ddefnyddiol ydoedd, er enghraifft:

• Dim ond os oedd pobl wedi profi y byddai olrhain cysylltiadau yn gweithio, ac ni fyddai'n cynnwys pobl a oedd â Covid-19 ond nad oeddent wedi profi eto neu a oedd yn osgoi profi
• Gallai'r amser a gymerir i hysbysu pobl fod yn ddigon o amser i ledaenu'r feirws
• Byddai'n amhosibl adnabod yn gywir yr holl bobl a fu mewn cysylltiad â rhywun â Covid-19.
• Roedd y diffiniad o gyswllt yn amhenodol – ac efallai na fyddai’n cael ei sbarduno gan fod yn ddigon agos at rywun i ddal y firws

“

Dydw i ddim yn gweld sut y gallen nhw olrhain pawb neu wybod enwau pobl gyda phwy rydych chi wedi dod i gysylltiad â nhw. Oherwydd os oedd y person yn cario'r firws ond heb deimlo'r symptomau, maen nhw'n mynd i mewn i siop, ond a yw'r siop wedyn yn darganfod pwy oedd yn gweithio neu gyda phwy y gallen nhw fod wedi siarad, felly'r peth olrhain cyfan, rwy'n ei chael yn syniad gwych, ond dydw i ddim yn meddwl y byddai'n gweithio mewn gwirionedd. - Person sy'n byw gyda Long Covid

“

Mae hi braidd yn anodd dweud a oedd y system honno'n effeithiol ai peidio oherwydd yn dibynnu ar ba mor gyflym y cyrhaeddodd y llythyr atoch chi neu'n dibynnu ar ba mor gyflym y cyrhaeddodd yr e-bost atoch chi, wyddoch chi, oherwydd gallech chi fod yn heintio pobl o hyd.” – Person ag anawsterau llythrennedd

“	Byddech chi'n cael pings ar adegau ar hap, mae'n debyg. Roeddech chi bob amser yn meddwl tybed ble roedd yr amlygiad oherwydd byddai'n ddau neu dri diwrnod ar ôl i chi fod yn rhywle, mae'n debyg, ac roedd rhywun wedi cael ei brofi a chofrestru ei brawf.” – Person â chyflwr iechyd corfforol hirdymor

I rai, y ffaith bod olrhain cysylltiadau ar waith ochr yn ochr â chadw pellter cymdeithasol a rhagofalon eraill – fel gwisgo masgiau, sgriniau amddiffynnol a chymdeithasu yn yr awyr agored – yn teimlo'n amherthnasol ac yn wrthgynhyrchiol, gan ychwanegu at ddiffyg hyder yn y system.

“

Roeddwn i'n ei chael hi braidd yn ddibwrpas hefyd, fel pe baech chi'n mynd i mewn i fwyty a beth bynnag, roedd yn rhaid i chi gadw pellter cymdeithasol, felly roedd yr holl fyrddau a phopeth wedi'u gosod allan yn bell iawn, o'i gymharu â'r arfer…Ond, yna byddech chi'n dal i gael, fel, rhybudd gan olrhain.” – Person sy'n gweithio ym maes iechyd a gofal cymdeithasol

Nodwyd hefyd fod systemau olrhain cysylltiadau sy'n seiliedig ar apiau yn dibynnu ar nifer fawr o bobl yn defnyddio eu ap olrhain cysylltiadau, yn uwchlwytho canlyniadau profion ac yn mewnbynnu gwybodaeth gyswllt yn gywir ac yn onest. Fodd bynnag, roedd llawer o gyfranwyr yn tybio nad oedd pawb yn dilyn y systemau, a arweiniodd at ansicrwydd pellach ynghylch defnyddioldeb ac effaith. Nododd rhai cyfranwyr ei bod hi'n hawdd uwchlwytho gwybodaeth anghywir i system olrhain cysylltiadau, fel defnyddio canlyniadau profion ffrind. Roedd cyfranwyr hefyd yn gwybod am bobl nad oeddent yn cymryd rhan mewn olrhain cysylltiadau, neu'n rhannu nad oeddent yn cymryd rhan eu hunain, naill ai ar y dechrau, neu ar ôl ei ddefnyddio am gyfnod. Clywsom hefyd straeon o amheuaeth ynghylch effeithiolrwydd systemau olrhain cysylltiadau a oedd yn cysylltu ac yn defnyddio mewnbwn o systemau cofrestru QR mewn lleoliadau.

“	Dim ond mor ddibynadwy â'r mewnbwnydd y mae, onid yw? Gallwch gael 100 o bobl yn ei sganio, ond os oes gennych 200 o bobl, a'r 100 arall ddim yn ei sganio, yna mae'n ddiwerth.” – Person â chyflwr iechyd corfforol hirdymor

Clywsom gan gyfranwyr nad oeddent yn hoffi olrhain cysylltiadau oherwydd y wybodaeth bersonol yr oedd ei hangen. Iddyn nhw, roedd hyn yn teimlo'n anghyfforddus ac yn ymwthiol. Yn ogystal, roedd rhai’n anghyfforddus yn darparu manylion cyswllt eu ffrindiau ac aelodau o’u teulu. Roedd pryderon yn ymwneud â diffyg ymddiriedaeth gyffredinol yn nefnydd y llywodraeth o ddata personol, ofn ynghylch seiberdroseddu, anhysbysrwydd ynghylch pam a sut roedd eu gwybodaeth yn cael ei defnyddio ac amheuaeth ynghylch pam roedd angen y wybodaeth hon mewn gwirionedd, a’r potensial i achosi anghyfleustra i eraill.

“

Mae'n bryder pan fyddwch chi'n meddwl am roi eich gwybodaeth yno, a chyda rhai o'r hacwyr mawr sydd wedi bod yn digwydd yn ddiweddar gyda'n holl wybodaeth. Rwy'n credu y gallai fod yn eithaf agored i hynny. Dyna pam y gwnes i ei ddileu, os cofiaf yn iawn. Rwy'n credu fy mod i wedi cyrraedd y pwynt lle meddyliais, 'Dydw i ddim yn meddwl ei fod yn beth da iawn cael hwn ar fy ffôn', felly fe ges i wared arno.” – Person sy’n agored i niwed yn glinigol

“	Fel, dw i'n cofio mynd i lawr twll cwningen go iawn yn ystod Covid, felly mae'n debyg bod gen i broblem ag e bryd hynny. Roeddwn i ar hyd y llwybr cynllwynio cyfan a phopeth. Fedra i ddim cofio'n union, ond mae siawns uchel bod gen i broblem ag e.” – Gweithiwr contract dim oriau

Ni wnaeth rhai a rannodd eu straeon gymryd rhan o gwbl yn yr olrhain cysylltiadau oherwydd y pryderon hyn, neu yn y pen draw diffoddasant yr ap oherwydd pryderon ynghylch diogelwch data a phreifatrwydd.

“

Fe wnes i eu cwestiynu nhw wrth gymryd cymaint o wybodaeth gennym ni. Dw i'n cofio ar y pryd, dywedodd fy mhartner yn bendant, 'Dydw i ddim yn rhoi dim byd iddyn nhw. Os oes gen i Covid, byddaf yn profi, byddaf yn hunanynysu, byddaf yn gwneud hynny i gyd, ond dydw i ddim yn rhoi unrhyw wybodaeth iddyn nhw maen nhw'n gofyn amdani.' ... Fe wnaeth i chi ei gwestiynu'n bendant a theimlo ychydig yn anghyfforddus ar adegau ... roedd yn teimlo'n eithaf ymledol mewn gwirionedd.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Clywsom lawer o enghreifftiau o olrhain cysylltiadau, a'r apiau yn benodol, ddim yn gweithio'n dda. Po fwyaf o bobl oedd yn profi'r problemau hyn, y mwyaf y byddent yn colli hyder ac ymddiriedaeth yn y system. Roedd y problemau a brofwyd yn amrywio o dderbyn hysbysiad er nad oedd y person wedi gadael y tŷ nac wedi bod mewn cysylltiad ag unrhyw un, i brofi'n bositif am Covid-19 ond heb dderbyn hysbysiad eu bod wedi bod mewn cysylltiad ag unrhyw un a oedd â'r firws.

“

Roeddwn i'n arfer cael rhybuddion rheolaidd yn dweud fy mod i wedi bod mewn cysylltiad â rhywun, neu gysylltiad posibl, felly roeddwn i'n amau hynny ar fy ochr i oherwydd weithiau doeddwn i ddim hyd yn oed wedi bod allan ac roeddwn i'n cael fy pingio ac nid oedd pawb rwy'n eu hadnabod yr oeddwn i'n gweithio gyda nhw byth yn cael ping ond eto roeddwn i'n eistedd gyda nhw bob dydd.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Unwaith eto, clywsom fod hyn wedi arwain rhai pobl i ddiffodd yr ap, dyfeisiau Bluetooth neu leoliad, gadael eu ffonau gartref, neu roi'r gorau i ddarparu gwybodaeth gyswllt gywir.

“	Fe wnes i gofrestru iddo i ddechrau ac yna, rhyw fath, wrth i flwyddyn fynd heibio efallai, fe ddiflannodd oherwydd, unwaith eto, rydych chi'n dibynnu llawer ar gydymffurfio â phobl eraill, ac fe ddaeth yn dipyn o nonsens." – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

“

Dw i'n cofio cael fy ngadael i weithio ar fy mhen fy hun oherwydd bod pawb arall yn fy nhîm i ffwrdd, ac roedd yn chwerthinllyd. Roedd fel, 'Dw i'n diffodd hwn, mae hyn mor wirion.' Fel, doedden nhw ddim hyd yn oed yn gwybod a oedd ganddyn nhw Covid ai peidio, ond beth bynnag roedd yn rhaid iddyn nhw aros i ffwrdd o'r gwaith am bythefnos. Roedd yn chwerthinllyd.” – Gweithiwr contract dim oriau

“

Ie, roedd yna adegau pan fyddai eich ap wedi dweud hynny [i hunanynysu] wrthych chi ond anwybyddais i hynny, mewn gwirionedd, a dweud y gwir wrthych chi oherwydd roedd yn rhoi popeth negyddol i mi, doedd dim byd cadarnhaol felly ceisiais anwybyddu ond wnaeth hynny byth weithio, ydych chi'n gwybod beth dw i'n ei olygu? Dylai fod wedi dweud yn blaen eich bod chi wedi bod mewn cysylltiad â rhywun neu rywbeth felly.” – Aelod o’r gymuned a gefnogodd bobl i hunanynysu

Clywsom hefyd fod diffyg ymddiriedaeth ac amheuaeth pobl mewn apiau olrhain contractau yn golygu eu bod yn llai tebygol o ddilyn canllawiau hunanynysu., yn enwedig o ystyried pa mor anghyfleus a photensial llawn straen oedd hunan-ynysu i rai.

“

Pan gefais fy nghwyno ar yr ap, fe wnes i ei anwybyddu, oherwydd, unwaith eto, nifer y bobl a ddywedodd, unwaith eto, 'roedd hynny'n anghywir ac nid oedd yn gweithio,' ac a oedd yn cael eu bwnio pan nad oedden nhw hyd yn oed wedi bod yn unman, roedd yn achos o, 'Dim ond llwyth o [anweddustra] yw hwn, felly, wyddoch chi, byddaf yn parhau â fy mywyd,' oherwydd nad oedd neb wedi cael ei fwyno, felly byddaf yn parhau.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Clywsom gan ychydig o gyfranwyr a oedd wedi clywed am neu wedi cael eu targedu eu hunain gan negeseuon sgam yn esgus eu bod yn rhan o'r system olrhain cysylltiadau swyddogol. Lleihaodd hyn hyder ac ymddiriedaeth yn y system ar gyfer y cyfranwyr hyn.

“	Roedd llawer iawn o negeseuon testun sgam yn mynd o gwmpas, ac roedd yn eithaf anodd ei ddeall. Cyn gynted ag y cliciwch arno, ac yna maen nhw'n dechrau gofyn cwestiynau personol, neu fanylion banc, yna rydych chi'n gwybod ei fod yn sgam.” – Person sy’n agored i niwed yn glinigol

“	Roedd unrhyw negeseuon testun eraill a gefais yn sicr o gyfrifon sgam. A digwyddodd hynny i gyd yn gyflym iawn ar ôl i'r peth olrhain fod ar waith. Ac roeddwn i'n meddwl, 'O, roedd hynny'n gyflym.' Dechreuodd sgamwyr sylwi ar hynny'n gyflym iawn, iawn.” – Person a gafodd gymorth iechyd meddwl

Yn fwy cyffredinol, soniodd rhai cyfranwyr am ddiffyg ymddiriedaeth eang yn y system gyffredinol a'r wybodaeth a rennir am brofi a'r feirws. Fe wnaethant brofi hyn yn bersonol neu'n ail law.

“

Roedd y rhai cychwynnol yn anghyfforddus iawn […] roedd y swabiau'n hir iawn, felly roedd hynny'n digalonni pobl, ond dw i'n meddwl ei fod yn fwy o ddiffyg ymddiriedaeth llwyr yn y system [… a] yn y GIG yn gyffredinol, yr elfen hon o bobl a oedd yn meddwl, 'Na, dydw i ddim yn ymddiried yn hyn. Dydw i ddim yn mynd i [brofi].' […] fy mhartner fy hun […] Roedd yn rhaid i mi ymladd iddo gael prawf oherwydd […dw i] mewn perygl uchel ac roedd yn rhaid i mi ddweud wrtho, 'Dydw i ddim eisiau i chi fod o gwmpas oni bai y gallwch chi brofi nad oes gennych chi Covid' […] cymerodd lawer iddo gyrraedd yno.” – Aelod o’r gymuned a gefnogodd bobl i hunanynysu

Disgrifiwyd newyddion am wleidyddion a swyddogion y llywodraeth ddim yn dilyn canllawiau fel trobwynt gan lawer o gyfranwyr yn eu hagweddau at ddilyn y rheolau. Yn aml, roedd hyn yn newid sut roedden nhw'n rhoi canllawiau hunanynysu ar waith yn eu sefyllfa eu hunain. Fe wnaethon nhw rannu nad oedden nhw'n deall pam y dylen nhw hunanynysu os nad oedd y rhai mewn swyddi arweinyddiaeth yn dilyn y rheolau. Dywedodd llawer o gyfranwyr wrthym, oherwydd y digwyddiadau hyn, eu bod nhw wedi penderfynu defnyddio eu barn ynghylch pa mor agos y dylen nhw lynu wrth reolau hunanynysu, yn enwedig o ystyried y straen a'r pryder y cyfeiriodd llawer atynt pe bydden nhw'n hunanynysu.

“

Pan ddaeth gwybodaeth i’r amlwg am sgandalau’r llywodraeth… ac roedd pobl yn blino ar reolau ynysu llym, dw i’n meddwl dyna pryd y cyrhaeddodd hi gam lle dechreuodd pobl wrthryfela, a dechreuodd pobl ddweud na, digon yw digon. Dw i’n meddwl ei bod hi wedi cyrraedd cam, dw i’n mynd i fod yn hollol onest gyda chi, roedd pobl yn mynd, ‘Wyddoch chi beth, os ydw i’n mynd i farw, dw i’n mynd i farw gyda fy holl deulu o’m cwmpas.’” – Person sy’n agored i niwed yn glinigol

Dywedodd cyfranwyr wrthym hefyd sut y newidiodd gweithredoedd gwleidyddion a swyddogion y llywodraeth eu barn ar orfodi canllawiau hunanynysu. Dywedodd y bobl hyn wrthym sut roedden nhw'n cymryd cosbau yn llai o ddifrif fel ataliad i dorri'r rheolau o ganlyniad.

“	Dw i'n meddwl bod y cosbau wedi dod yn dipyn o ffars yn y diwedd oherwydd roedd hi fel, pryd bynnag y gwelwch chi bobl yn torri'r rheolau gan y… llywodraeth, fe ddaeth yn dipyn o ffars.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Canfyddiad o risg

Roedd asesiadau risg personol yn bwydo i'r graddau y cymerodd pobl ran ai peidio mewn profion, olrhain cysylltiadau a hunanynysu.

Clywsom gan bobl a oedd yn amau’r angen i brofi neu gymryd rhan mewn olrhain cysylltiadau, yn enwedig pan nad oedd ganddynt symptomau, neu pan oeddent yn teimlo bod eu ffordd o fyw yn golygu eu bod mewn llai o berygl o ddal Covid-19. Roedd rhai o'r cyfranwyr hyn yn credu bod y ffordd yr oeddent yn treulio eu hamser, fel bod gartref gyda chysylltiadau lleiaf posibl, yn eu rhoi mewn perygl lleiaf posibl. Clywsom straeon am bobl yn cymryd eu rhagofalon eu hunain yn lle dilyn y canllawiau swyddogol.

“

Weithiau byddech chi'n meddwl, 'Dydw i ddim wedi bod yn unman yn ddiweddar mewn gwirionedd, felly sut allwn i […] ei gael?' […] os ydw i wedi bod yn y tŷ am bum niwrnod […] a does gen i ddim symptomau, pam y byddai angen i mi brofi amdano? Doedd dim pwynt. Felly, ceisiais roi ychydig o synnwyr cyffredin a rhesymeg arno.” – Rhiant sengl

“

[yn egluro pam na wnaethon nhw gymryd rhan yn yr olrhain cysylltiadau] Y rhan fwyaf o'r amser, roedden ni wedi bod yn byrlymu, felly prin iawn oedd y bobl roedden ni'n eu gweld. Doedden ni ddim yn gweld ffrindiau, dim ond teulu oedden ni'n eu gweld a hyd yn oed wedyn, roedden ni'n ofalus iawn pan oedden ni'n eu gweld nhw, gan wneud yn siŵr ein bod ni'n negatif a phopeth arall.” – Person sy’n agored i niwed yn glinigol

Roedd y graddau yr oedd aelwydydd yn hunanynysu ar wahân yn aml yn dibynnu ar ganfyddiadau o'r risg o Covid-19. Clywsom gan rai cyfranwyr a ddywedodd wrthym sut nad oedd eu cartrefi yn dilyn canllawiau hunanynysu llym (h.y. i gyfyngu unigolion i un ystafell) ac yn hytrach yn symud yn rhydd o amgylch y tŷ ac yn hunanynysu fel aelwyd. Roeddent yn teimlo bod defnyddio'r cartref cyfan yn hytrach nag un ystafell wely i wneud hyn yn fwy ymarferol a chyfforddus. Roedd cael y lle i symud o gwmpas yn ystod y cyfnod hunanynysu hefyd yn bwysig yn eu barn nhw. Penderfynodd gwahanol fathau o gartrefi wneud hyn, gan gynnwys y rhai â phlant a'r rhai â nifer o gyd-letywyr.

“

A dweud y gwir, fel petai gan un ohonom Covid gartref, ni fyddem yn hunanynysu mewn ystafell wely fel y dywedwyd wrthym am ei wneud. Roedd hynny braidd yn chwerthinllyd i ni, oherwydd ein bod ni i gyd mewn cartref, yn rhannu pethau, yn rhannu'r amgylchedd. Hunanynysu, i mi, oedd sicrhau fy mod i yn fy nghartref, a pheidio â mynd allan i fannau cyhoeddus.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Osgoodd rhai cyfranwyr ganolfannau profi oherwydd y risgiau posibl o naill ai trosglwyddo neu ddal y firws, lle roeddent yn debygol o ddod ar draws pobl eraill, gan gynnwys y rhai a allai fod â Covid-19, gan weithredu fel rhwystr i brofion.

“

Roeddwn i mewn gwirionedd yn rhy baranoaidd i fynd i un o'r canolfannau profi oherwydd roedd yn fwy o ofn, 'Beth os nad ydw i wedi'i gael mewn gwirionedd, ac yna dw i'n troi fyny yno, ac [… pobl eraill] maen nhw'n pesychu fel y clappers, ac yna dw i'n ei gael oherwydd fy mod i wedi mynd i'r ganolfan brofi?' Felly roedd hynny bob amser yn bryder.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Roedd cyfranwyr hefyd a ddywedodd fod eu hymgysylltiad â phrofion wedi lleihau yn ystod y pandemig, oherwydd eu bod yn ystyried bod y risgiau sy'n gysylltiedig â dal y feirws wedi lleihau dros amser. Ymhlith y rhesymau a drafodwyd roedd bod pobl wedi dal y feirws o'r blaen ac felly'n meddwl eu bod yn imiwn; sylw yn y cyfryngau gan gynnwys nifer y marwolaethau sy'n gostwng; a chodi cyfyngiadau.

“	Unwaith i ni gael Covid, ar ôl hynny, gyda phethau'n mynd o gwmpas a chymaint o gyfryngau fel bod eich corff yn dod yn imiwn iddo, felly dechreuais roi llai o sylw yn gyffredinol i gael fy mhrofi, nid oedd mor aml.” – Gweithiwr contract dim oriau

“

Wrth i bethau fynd ymlaen […] a […] roeddwn i wedi’i gael am yr ail dro […] meddyliais, ‘O, dydy hi ddim mor ddrwg â hynny mewn gwirionedd.’ Ac roedd pobl eraill […] yn dweud, […] ‘mae’n rhaid i ni fwrw ymlaen ag e, onid oes? […] dydyn ni ddim yn poeni mewn gwirionedd a oes gennych chi Covid ai peidio, dydy hi ddim yn gwneud unrhyw wahaniaeth.’ Felly, [meddyliais i], ‘Wel, wna i ddim trafferthu profi wedyn.’” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Gwnaeth derbyn un neu fwy o ddosau o'r brechlyn Covid-19 i rai y clywsom ganddynt deimlo bod llai o angen profi am Covid-19. Dywedon nhw fod hyn oherwydd bod y brechlyn yn cynnig amddiffyniad a oedd yn lleihau eu tebygolrwydd o ddal y firws.

“	Ar ôl y brechlyn hefyd, roedd yn teimlo fel nad oeddwn wedi profi cymaint oherwydd gallwn ymladd yn ei erbyn yn fwy, felly roedd gen i lai o siawns o hyd yn oed ei gael.” – Gweithiwr contract dim oriau

Yn ogystal, roedd diwedd profion am ddim eang o fis Ebrill 2022, i rai cyfranwyr, yn arwydd nad oedd y pandemig mor ddifrifol ag yr oedd wedi bod a bod y risg o ddal Covid-19 wedi lleihau. Ystyriwyd bod profi yn llai angenrheidiol, gyda'r baich yn fwy ar ddewisiadau unigol ynghylch a ddylid profi ai peidio.

“

Pan wnaethon nhw roi'r gorau i wneud y profion am ddim, dechreuais feddwl, 'Iawn, all e ddim bod mor ddifrifol â hynny mwyach. Os nad ydyn nhw'n darparu'r gwasanaeth […] hwn i bobl', mae bron yn dweud […], 'Mae i fyny i chi […] nawr dim ond penderfyniad ydyw. Mae'n rhaid i chi […] benderfynu a ydych chi'n meddwl eich bod chi'n agored i niwed ai peidio'.” – Gweithiwr gweithgynhyrchu

Mynediad

Profion PCR

Clywsom gan gyfranwyr a ddywedodd wrthym eu bod wedi cael y broses archebu PCR yn heriol., gan greu rhwystrau i brofi drostynt eu hunain neu eraill. Gallai llywio'r system archebu, gan gynnwys yr opsiynau a gynigiai, fod yn ddryslyd ac yn llawn straen; roedd cael mynediad at gymorth ac arweiniad hefyd yn cymryd llawer o amser. Profodd rhai cyfranwyr wallau archebu lle nad oedd apwyntiadau wedi'u cofnodi ar y system, a allai arwain at eu gwrthod.

“

Cefais broblemau gyda'r archebu […] roeddech chi'n meddwl eich bod chi wedi archebu'r slot […] a phan gyrhaeddoch chi yno, dywedon nhw, 'Wel, dydy eich enw ddim ar [ein rhestr]'. […] Roeddwn i wedi aros mewn ciw hir ac yn awr rydych chi'n fy anfon i ffwrdd.” – Aelod o deulu neu gefnogwr rhywun y mae'n ofynnol iddo hunanynysu

“	Fe wnes i archebu'r gwasanaeth gyrru drwodd yn lle'r ganolfan [gerdded] i mewn ar gam. […] Pan ddaeth y cyfeiriad drwodd, gwasanaeth gyrru drwodd ydoedd. Nid dyna oeddwn i'n ei ddisgwyl.” – Gofalwr

Dywedodd rhai cyfranwyr fod mynediad at apwyntiadau PCR yn anoddach ar ddechrau'r pandemig a phan ganiatawyd teithio rhyngwladol gyda phrawf PCR negyddol.

“

Ar y dechrau roedd hi’n eithaf anodd cael lle; roedd yn rhaid i chi gadw llygad ar bethau oherwydd ei bod hi mor brysur […] roedd pawb yn ei wneud ar yr un pryd. […] doedd dim llawer o drefniadau a […] llawer mwy o bobl [yn ceisio profion] na […] gwirfoddolwyr.” – Person sy'n byw mewn cartref aml-genhedlaeth

Rhwystr arall i rai oedd mynediad at ganolfannau profi yn agos at ble roedden nhw'n byw, naill ai oherwydd nad oedd y rhain yn cael eu darparu'n lleol, neu oherwydd nad oedd apwyntiadau ar gael mewn canolfannau cyfagos. Roedd gorfod teithio pellteroedd hirach yn cynyddu costau a phoeni am gyrraedd apwyntiadau prawf.

“

Roedd rhaid i chi deithio bob amser. […] Rydym yn eithaf lled-wledig ac nid oedd unrhyw gyfleusterau o gwbl i unrhyw un […] yn unman yn agos. Mae gennym ysbyty bach yn ein tref ond, ar y pwynt hwnnw […] ni wnaed unrhyw brofion yno […] dim ond mewn canolfannau mawr […] y neges oedd, 'Ewch i gael eich profi. Mae'n hawdd, mae'n syml,' ond nid oedd.” - Person sy'n byw gyda Long Covid

Roedd hyn yn wir am rai pobl sy'n byw mewn ardaloedd trefol, yn ogystal â'r rhai mewn lleoliadau mwy anghysbell/gwledig.

“

Roedden ni’n byw yng nghanol dinas, a oedd yn ei gwneud hi’n anoddach cael mynediad i ganolfannau prawf oherwydd eu bod nhw’n aml iawn ar gyrion y ddinas. [Y] baich ariannol o orfod cael cludiant preifat i’r canolfannau prawf hynny […] roedd yn straen ychwanegol, roedd yn gynllunio a logisteg ychwanegol.” – Aelod o deulu neu gefnogwr rhywun y mae'n ofynnol iddo hunanynysu

Nid oedd pobl nad oeddent yn gallu sicrhau cludiant preifat bob amser yn gallu cael apwyntiadau profi. Dim ond lle i yrru drwyddynt oedd rhai canolfannau prawf, tra bod eraill ymhell o lwybrau trafnidiaeth gyhoeddus. Roedd trafnidiaeth gyhoeddus hefyd wedi'i chyfyngu weithiau.

“

Roedd rhaid i mi gerdded oesoedd oherwydd […] roeddwn i'n gwybod bod gen i [Covid], felly doeddwn i ddim eisiau i neb ddod gyda mi ac alla i ddim gyrru, felly roedd rhaid i mi gerdded, fel, 50 munud i'r ganolfan brofi hon […] ar ochr y draffordd […] oherwydd nad oedd unrhyw beth yn agosach ataf.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Roedd teithio i ganolfannau profi hefyd yn anoddach i'r rhai oedd yn sâl â symptomau Covid-19.

“	Roedd Covid ar fi a fy mhartner yn ystod misoedd cynnar y pandemig. Roedd fy mhartner yn sâl iawn ac roedd bron â chael ei dderbyn i'r ysbyty, a oedd yn frawychus iawn […] pan oedd hi'n anodd cael cymorth. Roedd ein canolfan brofi agosaf 40 milltir i ffwrdd.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

“	Roeddwn i’n cael trafferth cyrraedd y ganolfan brofi gan fy mod i mor sâl – roeddwn i’n teimlo’n wan, gyda pheswch eithafol, tymheredd uchel a chur pen.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

LFTs

Clywsom gan gyfranwyr a gafodd eu heffeithio gan y ffaith nad oeddent yn gallu cael mynediad hawdd at LFTs, yn enwedig ar ddechrau'r pandemig, pan ailagorodd ysgolion a phan ganiatawyd teithio rhyngwladol. Achosodd prinder neu ddogni LFTs bryder, ofn a rhywfaint o banig iddynt.

“	Ar y cychwyn cyntaf, roedd galw mor uchel am brofion, nid oedd rhai o'r fferyllwyr […] yn gallu cael y citiau prawf.” – Person o gefndir ethnig Roma

“

Pan ailagorodd ysgolion, parhaais i weithio fel [cyflenwr] ac roedd yn frawychus. Roeddwn i'n cael rhybuddion Covid ar fy ffôn bron bob dydd i gysylltu â mi, ond oherwydd diffyg cynllunio nid oedd unrhyw brofion ar gael, a oedd yn golygu bod yn rhaid i mi ddewis rhwng ennill arian yr oedd ei angen arnaf yn daer, neu ledaenu'r clefyd marwol hwn o bosibl. Nid yw hynny'n rhywbeth y dylai rhywun sy'n ennill ychydig mwy na'r cyflog isafswm ei orfodi ar ei ysgwyddau.” – Gofalwr

Yn ddiweddarach yn y pandemig, roedd nifer y profion am ddim i bob person yn gyfyngedig ar adegau. Effeithiodd hyn ar y rhai â chartrefi mwy, a oedd yn llwyddo i gael profion yn gyflymach. Effeithiodd hefyd ar bobl a oedd yn ceisio archebu profion ar ran eraill – ar gyfer aelodau o'r teulu a oedd yn cael trafferth gyda'r broses archebu eu hunain, neu ar gyfer gweithwyr proffesiynol a oedd yn ymweld â'u cartref i ddarparu gwasanaethau fel gofal cartref.

“	Os nad oedd y [gofalwyr] wedi cael profion Covid [a bod ein rhai am ddim wedi rhedeg allan…] roedd yn rhaid i mi fynd allan a phrynu llwythi ohonyn nhw. Roeddwn i'n teimlo fy mod i'n cael fy nghosbi…doedd dim cost ychwanegol ar bobl eraill.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Hygyrchedd a chynhwysiant

Profion PCR

Teimlai rhai cyfranwyr nad oedd anghenion pobl a oedd wedi'u hallgáu'n ddigidol, neu a oedd â lefelau is o lythrennedd neu Saesneg, yn cael eu cefnogi'n ddigonol gan systemau archebu PCR. Arweiniodd hyn at lefelau uchel o ddibyniaeth ar gefnogaeth anffurfiol gan deulu neu ffrindiau.

“	Pobl hŷn […] yn cael trafferth mawr gyda’r ochr dechnegol o […] archebu eu prawf PCR […] yn aml roedd cleifion hŷn yn ffonio i mewn yn gofyn cwestiynau i ni am archebu […] ni wnaeth neb ystyried y ffaith nad oes gan lawer o bobl hŷn ffonau symudol.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Disgrifiodd rhai a rannodd eu straeon sut nad oeddent yn teimlo bod canolfannau prawf yn hygyrch i bobl ag anableddau., naill ai o ran y cynllun ffisegol neu'r protocolau sydd ar waith. Er enghraifft, roedd ciwiau hir a chadw pellter cymdeithasol yn anodd i bobl â rhai cyflyrau ac nid oedd rhai canolfannau prawf yn hygyrch i gadeiriau olwyn.

“

Roedd hi'n anodd i [fy sibling sydd ag anabledd dysgu] sefyll yn y ciw a dilyn [canllawiau cadw pellter cymdeithasol…] doedd dim sefyllfa lle [os] ydych chi'n agored i niwed neu os oes gennych chi anabledd dysgu neu awtistiaeth, [byddai addasiadau'n cael eu gwneud, gan gydnabod,] 'Mae hyn yn anodd, byddwn ni'n eich osgoi chi o'r ciw hir hwn a gallwch chi fynd [yn syth] i mewn'.” – Aelod o deulu neu gefnogwr rhywun y mae'n ofynnol iddo hunanynysu

“

Roedd gan [y ganolfan brawf] lawer o risiau a chiwbiclau cul iawn. Ni fyddai [defnyddiwr cadair olwyn] hyd yn oed yn gallu eistedd yno. Ac yna'r un nesaf oedd ar gael i mi oedd ger y maes awyr, ac roedd hwnnw'n lle i'w yrru drwodd, ond mae hynny'n daith awr a hanner [i ffwrdd].” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

“	Roedd y profion PCR yn eithaf cymhleth ac i rai pobl, yn eithaf anodd eu cyrraedd, neu'n achosi pryder.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Clywsom gan bobl â cholled golwg nad oeddent yn gallu cael rhywun i fynd gyda nhw i ganolfan brofi PCR, a dywedodd fod hyn yn gwneud y broses yn anodd.

“	Collais fy ngolwg yn ystod Covid, roedd rhaid i mi ei wneud [profi] ar fy mhen fy hun oherwydd nad oedd neb yn cael mynd gyda mi.” - Person â cholled golwg

Clywsom hefyd gan bobl a gafodd ryngweithiadau a phrofiadau negyddol gyda'r staff mewn canolfannau profi PCR., er enghraifft staff yn gwneud i bobl deimlo dan bwysau yn ystod profion ac anghysur ynghylch agosrwydd corfforol staff wrth weinyddu profion.

“

Roedd yn rhaid iddyn nhw ei wneud i chi mewn gwirionedd, ac roeddwn i'n teimlo bod hynny'n heriol iawn, yn sbarduno iawn, yn anghyfforddus iawn ac yn ddiangen. Roeddwn i'n teimlo, pam na allaf i ei wneud fy hun? Roedd yn teimlo'n ymwthiol iawn, yn enwedig fel rhywun sydd wedi profi trawma. Roedd yn teimlo fel torri fy ngofod personol.” – Person â chyflwr iechyd corfforol hirdymor

“

Yr ail dro i ni fynd i ganolfan brofion, ceisiodd y staff fy ngorfodi i, menyw feichiog iawn, ddringo i'r cefn i brofi fy merch. Doeddwn i ddim yn gallu gwneud hynny'n gorfforol ar ôl saith mis a mwy o feichiogrwydd. Roedd maes parcio enfawr gwag; doedd neb mewn perygl o drosglwyddo [Covid] iddyn nhw gan nad oedd neb yno. Gadawon ni heb ei phrofi hi.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Adroddodd cyfranwyr o gymunedau Sipsiwn, Roma a Theithwyr yn benodol brofiadau negyddol o broffesiynoldeb staff canolfannau prawf.

“

Yn gwbl anbroffesiynol […] Ysgrifennon ni a chwynon ni, [gan gynnwys…] esboniad o’r hyn oedd wedi digwydd [… a’u bod nhw] ddim wedi ateb [ein cwestiynau] yn iawn […] pan ofynnon ni iddyn nhw, ‘Ydych chi’n siŵr bod hyn yn gweithio?’ weithiau roedden nhw hyd yn oed yn chwerthin, [gan ddweud] ‘Peidiwch â phoeni, rydyn ni’n gwybod beth rydyn ni’n ei wneud.’ [… Roedd y wybodaeth roedden ni ei heisiau] yn anodd ei chael. Penderfynon ni nad oedden ni’n mynd i fynd yno mwyach.” – Person o'r gymuned Teithwyr

Roedd rhai cyfranwyr a oedd yn siarad Saesneg fel ail iaith hefyd yn ei chael hi'n anodd deall y cyfarwyddiadau llafar a roddwyd gan staff y ganolfan brawf gan ei gwneud hi'n anodd cael mynediad at gyfarwyddiadau a gwybodaeth. Gwnaeth hyn, yn ei dro, eu profiad o brofion PCR yn arbennig o llawn straen. Siaradodd rhai cyfranwyr oedd yn Fyddar am sut yr oeddent wedi profi rhwystrau cyfathrebu mewn canolfannau profi, a dywedasant nad oedd y staff a oedd yn gweithio yno yn ymddangos wedi'u cyfarparu i gefnogi pobl ag amrywiaeth o anghenion.

“

Doedd gen i ddim digon o Saesneg i gyfathrebu â […] byddai'r person oedd yn gwneud y prawf arna i'n dweud rhywbeth, ac ni fyddwn i'n deall beth ddywedon nhw, sy'n ei gwneud hi'n fwy o straen i mi […] mae'n rhoi pryder i mi oherwydd dydw i ddim yn deall beth sy'n digwydd o'm cwmpas.” – Person sy'n byw mewn llety gorlawn neu gyfyng

“	Ni roddwyd unrhyw ymwybyddiaeth o bobl Fyddar nac anabledd i unrhyw staff heblaw am un, yn fy ardal leol. Mae llawer o bobl Fyddar yn byw yma. Ond nid cyfarwyddyd gan y llywodraeth oedd hynny.” - Person byddar

LFTs

Adroddodd pobl ag anableddau corfforol fwy o anhawster wrth ddefnyddio LFTs. Er enghraifft, roedd agor pecynnu yn anodd i bobl yr oedd eu hanableddau'n effeithio ar eu medrusrwydd, ac roedd testun bach yn anodd i'r rhai â nam ar eu golwg ei ddarllen.

“	Roeddwn i'n eu cael nhw'n anodd yn gorfforol i'w hagor ar adegau. Mae gen i gryndod bach, felly roedd tipio'r darnau bach o hylif [yn anodd], ac roedd yn broses gymhleth iawn a oedd yn eithaf heriol yn gorfforol.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

“	Roedd gwybodaeth [taflenni] mewn print mân, [yn golygu] nad oedd profion Covid yn hygyrch i bobl rhannol ddall.” - Person â cholled golwg

Weithiau roedd gan bobl hŷn, pobl Fyddar, y rhai sydd â Saesneg fel ail iaith, y rhai o gymunedau Sipsiwn, Roma a Theithwyr a phobl o gymunedau yr effeithiwyd arnynt gan rwystrau llythrennedd anhawster deall y cyfarwyddiadau ysgrifenedig mewn pecynnau prawf LFT (a PCR). Roedd angen cefnogaeth gan ffrindiau neu deulu ar rai pobl i ddefnyddio profion. I eraill, roedd yr heriau hyn yn golygu nad oeddent yn defnyddio profion o gwbl.

“

Dw i'n cofio siarad â nhw [fy rhieni] drwyddo tra roeddwn i y tu allan ac roedden nhw wrth eu bwrdd cegin […] gyda'r ffenestr ar agor [… yn eu harwain] [wrth iddyn nhw ddefnyddio'r swab], 'Ie, gwnewch chi hyn a'i roi yn y cefn'. […] Fydden nhw ddim wedi gallu ei wneud oni bai amdanaf i i siarad â nhw drwyddo.” – Aelod o deulu neu gefnogwr rhywun y mae'n ofynnol iddo hunanynysu

“

Gyda'r diwylliant teithio […] mae llawer o aelodau fy nheulu yn methu darllen [oherwydd iddyn nhw adael yr ysgol yn gynnar], felly oni bai bod rhywun yno i ddangos iddyn nhw neu i'w helpu, […] fyddan nhw ddim yn gallu dilyn [cyfarwyddiadau ysgrifenedig…]. Mae angen rhywbeth gweledol arnyn nhw y gallan nhw ei weld, neu [recordiad] sain a all esbonio iddyn nhw beth i'w wneud.” – Person o gymuned nomadig

Dywedodd rhai cyfranwyr, yn enwedig y rhai nad Saesneg oedd eu hiaith gyntaf (gan gynnwys y rhai oedd yn Fyddar), y byddai cyfarwyddiadau LFT mewn fformatau eraill wedi bod yn ddefnyddiol iddynt. Roedd yr awgrymiadau’n cynnwys ychwanegu mwy o ddiagramau mewn taflenni pecynnau prawf, a dolenni i fideos ar-lein yn dangos y camau dan sylw, gan ddefnyddio Iaith Arwyddion Prydain (BSL). Nid oedd yn ymddangos bod rhai cyfranwyr yn ymwybodol o fideos ar-lein a oedd ar gael yn ystod y pandemig, gan awgrymu y gallai’r rhain fod wedi cael mwy o gyhoeddusrwydd. Awgrym arall oedd i wirfoddolwyr mewn sefydliadau neu’r gymuned roi arddangosiadau.

“

Roedd pobl fyddar yn derbyn y pecynnau prawf, a […] doedden nhw ddim yn siŵr sut i'w defnyddio. Roedden nhw'n dal i gysylltu â mi gan fy mod i'n gweithio i ofal cymdeithasol: 'Os gwelwch yn dda, allwch chi esbonio sut i ddefnyddio'r pecynnau hyn?' Doedd dim byd […] mewn iaith arwyddion i ddangos i bobl sut i'w defnyddio […] Roedd yn rhaid i mi wneud rhyw fath o diwtorialau FaceTime […] [i'w helpu i ddeall…] mewn gwirionedd. Ac rwy'n credu y dylai'r GIG fod wedi creu fideos mewn iaith arwyddion i ddangos sut i ddefnyddio'r pecyn prawf.” - Person byddar

Olrhain cyswllt

Nododd rhai cyfranwyr hefyd fod rhwystrau i ddefnyddio technoleg ddigidol yn rheswm dros beidio â chymryd rhan mewn ffurfiau ap ac ar-lein o olrhain cysylltiadau. Roedd hyn oherwydd diffyg gwybodaeth am sut i lawrlwytho'r ap neu gael mynediad i'r dudalen we neu beidio â chael ffôn symudol a fyddai'n cefnogi'r ap. Ychydig iawn o gyfranwyr hŷn 75 oed a hŷn oedd wedi defnyddio apiau olrhain cysylltiadau neu ffurfiau ar-lein o olrhain cysylltiadau. Dywedodd rhai cyfranwyr iau hefyd nad oedd eu rhieni'n gallu defnyddio'r ap na fersiynau ar-lein o olrhain cysylltiadau.

“	Nid oedd y system profi ac olrhain yn berthnasol i mi gan nad wyf yn defnyddio ffôn symudol.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

“	Wnes i erioed gael fy pingio oherwydd nad oedd gen i'r ap a'r prif reswm nad oedd gen i'r ap oedd oherwydd bod gen i ffôn hen iawn na fyddai wedi cael ei gefnogi yn hynny, ac nid oeddwn i'n mynd i brynu ffôn newydd dim ond i gael yr ap." – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Disgrifiodd rhai cyfranwyr o gymunedau nad Saesneg yw eu hiaith gyntaf hefyd greu eu dulliau eu hunain o olrhain cysylltiadau, yn hytrach na chymryd rhan yn y system swyddogol. Er enghraifft, disgrifiodd cyfrannwr o'r gymuned Bangladeshaidd nad oedd olrhain cysylltiadau yn cyrraedd llawer yn eu cymuned oherwydd lefelau isel o lythrennedd digidol a Saesneg. Yn lle hynny, chwaraeodd y gymuned ran bwysig wrth olrhain heintiau Covid-19 ymhlith eu hunain, er enghraifft rhybuddio pobl am heintiau yn eu cymdogaeth, a sicrhau bod pobl yr effeithiwyd arnynt yn cael eu profi a lleihau eu cyswllt ag eraill.

“

Oherwydd…ni all rhai pobl ddefnyddio’r apiau beth bynnag, ac mae’n dipyn o gasglu gwybodaeth [ac] yna mae pobl naill ai’n ei darllen ac yn gallu treulio’r wybodaeth, ac yn gwneud eu gorau. Ond heblaw am yr apiau, roedd fel gwybodaeth un-i-un…dyweder os ydw i’n gwybod, felly ei throsglwyddo [i] rywun arall, rhywbeth fel ‘na heblaw defnyddio’r apiau hynny…ar lafar gwlad.” – Person nad Saesneg yw ei iaith gyntaf

Anhawster defnyddio

Dywedodd cyfranwyr wrthym nad oedd bob amser yn syml darganfod sut i ddefnyddio pecyn prawf.

Gallai fod yn heriol dehongli sut i ddefnyddio'r LFTs yn gywir, a disgrifiodd rhai cyfranwyr y clywsom ganddynt eu bod yn teimlo'n ansicr eu bod wedi gwneud profion yn gywir, a oedd yn aml yn arwain atynt yn ailadrodd y broses. Roedd y rhesymau'n cynnwys ansicrwydd ynghylch prosesau profi cywir megis pa mor bell y dylid mewnosod swabiau neu hyd yr amser y dylent swabio eu trwyn neu'u gwddf; amrywioldeb mewn cywirdeb rhwng swabiau trwynol a gwddf; a phrofion diffygiol, er enghraifft, lle'r oedd y tiwb echdynnu yn wag neu'n cynnwys ychydig o hylif.

“

Rydw i bob amser yn meddwl, 'Aethum i ddigon pell i fyny fy nhrwyn? […] A wnes i fe'n iawn?' Yn fwy felly, os oeddwn i'n sâl ac roedd yn negyddol, byddwn i'n meddwl, 'O, ydw i wedi'i wneud yn iawn?' ac yna […] ei wneud dro ar ôl tro [oherwydd] mae eich meddwl yn dweud y gallech chi ei gael.” – Person ag anawsterau llythrennedd

Sylweddolodd rhai pobl yn llawer hwyrach eu bod wedi bod yn camddarllen canlyniadau am gyfnodau hir, a allai gael effaith barhaus, er enghraifft, drwy arwain teuluoedd i hunanynysu’n ddiangen.

“	Fe wnaethon ni gloi ein hunain yn y tŷ am tua phedair wythnos dros y Nadolig oherwydd ein bod ni'n darllen y profion yn anghywir! […] ein bai ni ein hunain oedd hynny.” – Gofalwr

Clywsom hefyd gan bobl a oedd o'r farn bod yr amrywiadau rhwng citiau prawf yn eu gwneud yn fwy heriol i rai eu defnyddio. Roedd gan becynnau o wahanol frandiau gydrannau a chyfarwyddiadau gwahanol, ac roedd cyfranwyr yn cofio gorfod adolygu'r cyfarwyddiadau bob tro roeddent yn defnyddio math newydd o brawf. Dywedodd rhai cyfranwyr fod profion wedi dod yn haws i'w defnyddio dros amser fodd bynnag, oherwydd bod eu cyfarwyddo wedi cynyddu ac oherwydd bod pecynnau prawf wedi gwella. Un enghraifft oedd cynnwys stondin cardbord mewn rhai pecynnau prawf i ddal y tiwb echdynnu, a ddisgrifiwyd gan rai pobl fel rhywbeth defnyddiol.

“

Fe wnaethon ni arfer â'i wneud mewn un ffordd ac yna cyrhaeddodd un arall [gwahanol] […] rydych chi fel, 'O Dduw, mae'n rhaid i mi roi hwn yma ac nid […] yno [nawr]' […] cymerodd ychydig o ymdrech i ddarllen rhai [mwy] o gyfarwyddiadau, ond nid dyna ddiwedd y byd, mewn gwirionedd, ydy e? Mae fel pum munud allan o'ch diwrnod.” – Gofalwr

Effeithiau negyddol

Clywsom am set o rwystrau i brofi, olrhain cysylltiadau a hunanynysu a oedd yn ymwneud ag effeithiau negyddol, neu o bosibl negyddol, ar bobl mewn gwahanol amgylchiadau. Roedd y rhain yn cynnwys colli rhyddid, goblygiadau ariannol, effeithiau ar lesiant pobl fel anghysur a gofid o ganlyniad i brofion, a goblygiadau hunanynysu ar gyfer iechyd meddwl.

Colli rhyddid

Clywsom gan gyfranwyr a oedd naill ai'n osgoi neu'n gohirio profi, a/neu'n osgoi hunanynysu pan oedd ganddynt symptomau, fel nad oeddent yn cael eu cyfyngu o ran cymysgu a chymdeithasu ag eraill.

“

Dim ond os oedd rhywun yn dweud, 'Mae angen i ti wneud prawf, ro'n i'n cael prawf go iawn.' […] os oedd gen i drwyn yn rhedeg neu rywbeth a rhywun yn dweud, 'Ydych chi'n meddwl bod Covid gen ti?' Fyddwn i ddim yn meddwl amdano go iawn […] Byddwn i'n dweud, 'Mae'n debyg mai annwyd dw i wedi cael' […] byddai'n rhaid iddyn nhw fy ngwthio i mewn gwirionedd […] Byddai rhan ohonof i'n dweud, 'Os daw'n ôl yn bositif yna alla i ddim mynd allan ddydd Sadwrn, felly dw i'n mynd i ohirio. Dwi ddim yn meddwl ei fod gen i, mi welaf a ydw i'n teimlo'n well' […] dim ond os oedd pobl yn fy ngwthio i mewn gwirionedd y byddwn i'n cymryd prawf.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

“

Weithiau roedd hi fel, mae'n rhaid i chi nawr [hunan-]ynysu am ddeg diwrnod, pum niwrnod, neu gallech chi ddyfalu dweud celwydd a dweud, pa ddiwrnod welsoch chi'r person a'i roi yn gynharach nag yr oedd mewn gwirionedd fel y byddech chi allan o'r unigedd yn gynt. Rwy'n teimlo bod hyd yr unigedd ychydig yn ormodol, ac unwaith eto roedd yr effaith tonnog honno…. Cawson ni beth Nadolig yn nhŷ fy ffrind ac ar y diwrnod cynt roeddwn i wedi teimlo ychydig yn ddrwg, ond profais i yn y bore, roeddwn i'n iawn. Es i yno, felly roeddwn i yno drwy'r nos, yr holl ffenestri, roedd rhai o'r ffenestri ar agor… [Yna] rwy'n cofio ar y pryd fel, dydw i ddim yn teimlo'n wych, ond nid oedd yn Covid nodweddiadol, dim ond poenau yn fy ysgwyddau oedd gen i ac roeddwn i'n teimlo'n eithaf oer… Y bore wedyn, deffrais, dim synnwyr o gwbl o flas na arogl, yn sâl iawn. Ar unwaith roeddwn i fel, mae angen i mi gael prawf, ac yna roeddwn i fel wrth bawb, 'Mae'n ddrwg iawn gen i, mae gen i fe.' – Person â chyflwr iechyd corfforol hirdymor

Disgrifiodd pobl ifanc a rhieni hefyd eu bod yn ei chael hi'n anodd cadw at ganllawiau hunanynysu, yn enwedig yn ddiweddarach yn y pandemig. Clywsom enghreifftiau o ofynion hunanynysu yn teimlo'n bell o'u trefn arferol a'r gostyngiad mewn rhyddid corfforol yn heriol i'w reoli.

“

Yr un pythefnos hwnnw, roeddwn i'n meddwl ei fod yn ofnadwy. Ar y dechrau roedd yn hwyl, ond roeddwn i wedi fy nghyfyngu i ystafell. Doeddwn i ddim wedi fy nghyfyngu i dŷ, fel rydw i nawr, pe bawn i'n hunanynysu. Roedd gen i wely dwbl ac roedd gen i gi bach oedd yn codi dannedd, ac roedd yn llawn straen, yn enwedig pan ddywedwyd wrtha i na allwn i fynd allan. Dyna wnaeth i mi eisiau ei herio, mewn gwirionedd, pan oedd rhywun yn dweud wrtha i na allaf adael fy ystafell, na allaf gerdded y ci. Dyna wnaeth i mi feddwl, 'Na, dydw i ddim yn gwneud hynny.'” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

“

O ran popeth arall, wel, dydyn ni ddim yn tueddu i fynd allan llawer beth bynnag mewn gwirionedd, wnaeth e ddim effeithio arnom ni [rhieni] yn fawr. Dw i'n meddwl iddo effeithio mwy ar fy mab oherwydd nad oedd e'n gallu gweld ei gariad ac, wyddoch chi, roedden nhw mewn cariad mawr ac roedden nhw'n ei chael hi'n anodd iawn yn feddyliol.” – Person sy'n byw mewn cartref aml-genhedlaeth

Goblygiadau ariannol

I eraill y clywsom ganddynt, roedd anallu i weithio a cholli incwm o bosibl yn rhwystr i brofi. Roedd hyn oherwydd na fyddent yn gallu gweithio pe baent wedi profi'n bositif. Cofiodd cyfranwyr glywed gan eraill nad oeddent wedi dilyn y canllawiau i brofi gan na allent fforddio colli gwaith pe baent wedi profi'n bositif.

“

Dw i'n cofio pobl yn dweud, 'Alla i ddim profi oherwydd, os byddaf yn profi ac yn bositif, alla i ddim gweithio ac, os na allaf weithio, alla i ddim cynnal fy nheulu.' Gallwch chi ddeall eu bod nhw'n gwneud y dewisiadau hynny, yn iawn neu'n anghywir, gallwch chi ddeall bod yn rhaid iddyn nhw ddarparu ar gyfer eu teulu.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

“

Wnes i erioed gymryd unrhyw brawf o gwbl […], yn syml oherwydd nad oeddwn i eisiau fy nghyfyngu na gorchymyn i mi sut-, wyddoch chi, fy symudiadau oherwydd fy mod i'n eithaf prysur.[…] oherwydd roedd yna lawer o wrthddywediadau, wyddoch chi, pryd rydych chi'n cael eich profi, faint o ddiwrnodau allwch chi eu cymryd i ffwrdd, ble allwch chi fynd […] Dewisais i beidio â defnyddio'r prawf o gwbl na defnyddio unrhyw ap […] ac yn ffodus wnes i ddim ei ddal…” – Person sy'n gweithio ym maes iechyd a gofal cymdeithasol

Roedd hyn yn arbennig o wir am staff asiantaeth neu'r rhai sy'n gweithio contractau dim oriau a rannodd gyda ni'r straen a'r pwysau ariannol yr oeddent yn eu hwynebu o amgylch gwaith a hunanynysu. Yn aml, arweiniodd y pwysau hyn at bobl yn osgoi defnyddio'r ap olrhain cysylltiadau, yn peidio â phrofi cyn gwaith ac yn osgoi, neu'n byrhau, hunanynysu fel na fyddai eu hincwm yn cael ei effeithio.

“

Y rheswm na chymerais ran yn yr ap oedd oherwydd fy mod wedi mynd yn ôl i'r gwaith ym mis Gorffennaf 2020, ac yna dywedodd fy rheolwr os oedden ni'n cael ein pingio fod angen i ni fod i ffwrdd o'r gwaith, a gyda fy swydd i, dydw i ddim yn cael fy nhalu os nad ydw i'n gweithio. Dw i'n meddwl, 'Wna i ddim cymryd rhan ynddo oherwydd yn amlwg mae angen arian arnom ni felly dylwn i fod yn gweithio. Heblaw, dw i'n siŵr na fydda i'n cael y Covid.'" – Person sy'n gweithio ym maes iechyd a gofal cymdeithasol

“

Yn amlwg, roedd hynny [absenoldeb salwch â thâl gan gyflogwyr pan fyddant yn mynd yn sâl gyda Covid-19], yn digwydd ar y dechrau ond tua'r diwedd, fel, roedd y gwaith yn dweud, 'Na, dydyn ni ddim yn talu, dydyn ni ddim yn gwneud hyn, dydyn ni ddim yn gwneud hynny.' Ar y pwynt hwnnw roedd pawb yn dweud, 'Wel, dydw i ddim yn cymryd 10 diwrnod o absenoldeb di-dâl, felly rydw i'n dod i mewn. Dydw i ddim yn gwneud dim byd.'” – Gweithiwr contract dim oriau

Roedd enghreifftiau hefyd o gyflogwyr yn cynghori neu'n cyfarwyddo eu gweithwyr i roi'r gorau i ddefnyddio'r ap olrhain cysylltiadau a/neu'n dweud wrth bobl am beidio â hunanynysu, neu fyrhau'r cyfnod hunanynysu a argymhellir, fel y gallent barhau i weithio. Disgrifiodd rhai o'r cyfranwyr hyn deimlo'n flin ac yn rhwystredig ynghylch y driniaeth hon gan gyflogwyr. Dywedasant wrthym sut yr oeddent wedi bod yn ceisio dilyn canllawiau hunanynysu ond eu bod yn teimlo dan bwysau i beidio â gwneud hynny.

“

Y cyngor/cyfarwyddyd gan y llywodraeth ar y pryd oedd y dylai unrhyw un oedd â thymheredd a/neu beswch newydd hunanynysu, felly pan ddatblygodd y peswch, ffoniodd i'r gwaith a dweud wrthyn nhw fod ganddi beswch newydd a byddai angen iddi aros oddi ar y gwaith a hunanynysu yn unol â chanllawiau'r llywodraeth. Fodd bynnag, dywedodd ei rheolwr yn [archfarchnad lle roedd hi'n gweithio] wrthi ei bod eisoes wedi cymryd noson i ffwrdd yr wythnos cynt a bod llawer o resymau pam y gallai gael peswch newydd ac os na fyddai hi'n dod i'r gwaith, y byddai camau disgyblu yn cael eu cymryd. Roedd hi angen ei swydd a'i hincwm, felly aeth i'r gwaith, ond roedd hi a minnau ac yn parhau i fod yn arswydus ac yn flin am ymateb [ei chyflogwr] i'r sefyllfa hon. Nid oedd profion Covid ar gael yn eang ar y pryd ac ni fyddwn byth yn gwybod a oedd gan fy merch Covid-19 neu ryw firws llai niweidiol arall, ond rwy'n teimlo na ddylai [cyflogwr ei merch] fod wedi mynnu ei bod yn anwybyddu cyngor y llywodraeth ar y pryd a mynd i'r gwaith tra bod ganddi symptomau a allai fod wedi bod yn Covid-19. – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

“

Pan gefais Covid ddechrau 2021 roeddwn i'n gaeth i'r gwely am bythefnos. Roedd fy nghyflogwr yn fy aflonyddu drwy'r amser, gan wneud i mi gymryd profion dyddiol a ffonio fi am 9am bob dydd i gael y canlyniadau. Roedden nhw eisiau i mi ddod yn ôl i'r gwaith cyn gynted ag y byddwn i'n cael prawf negatif, p'un a oeddwn i'n teimlo'n well ai peidio. – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Cost profion

Daeth gorfod talu am brofion yn rhwystr i rai a rannodd eu straeon gyda ni. Roedd hyn yn golygu nad oedd rhai a oedd wedi profi pan oedd angen iddynt (gan ddefnyddio prawf LFT) yn ei chael hi mor hawdd gwneud hynny mwyach. Ystyriwyd bod hyn yn annheg i bobl a ystyrid yn agored i niwed, o ystyried eu dibyniaeth ar brofion i aros yn ddiogel.

“

Petawn i wedi gorfod talu amdanyn nhw, fyddwn i ddim wedi profi cymaint. Fe wnaethon ni dalu am swp o brofion [pan] oedd straen arall a […] dydw i ddim yn meddwl bod gennym ni […] profion [ar ôl] ar y pwynt hwnnw neu roedden nhw allan o ddyddiad […] Roeddwn i ychydig yn llai parod i dalu amdanyn nhw nag oeddwn i i'w cael nhw am ddim. Dw i'n meddwl ei fod yn £8 am bedwar neu rywbeth felly, felly doedd e ddim yn arbennig o rhad.” – Person â chyflwr iechyd corfforol hirdymor

Stori Patricia Mae Patricia yn fam ac roedd un o'i phlant wedi'i ddosbarthu fel un sy'n agored i niwed yn glinigol yn ystod y pandemig. Canfu fod y pandemig yn llethol ac yn llawn straen ym mhob agwedd ar ei bywyd. Roedd hi'n byw mewn ardal wledig, gyda'r ganolfan brofi agosaf 30 munud o daith mewn car o'i chartref. Profodd Patricia yn aml drwy gydol y pandemig oherwydd bod ei phlentyn yn agored i niwed yn glinigol. Roedd yn rhaid iddi hefyd sicrhau bod gofalwyr a gweithwyr a oedd yn dod i'r cartref wedi cael profion. Roedd hyn weithiau'n achosi straen, yn enwedig os oedd pobl yn gwrthod profi neu os nad oedd ganddynt fynediad at eu profion eu hunain. Byddai Patricia weithiau'n rhoi profion i bobl eraill, ond gallai hyn fod yn anodd gan fod ei chartref yn defnyddio llawer o brofion LFT. Roedd Patricia yn ei chael hi'n anodd profi ei phlant ac weithiau roedd yn rhaid iddi wneud sawl ymgais gan ddefnyddio sawl pecyn prawf, os oedd ei phlentyn yn cael trafferth gyda phrofion.
“	Roedd yn ei gwneud hi'n anodd i mi ei wneud, felly weithiau byddech chi'n mynd trwy tua thri swab yn ceisio cael un oddi ar y plentyn oherwydd… Yn enwedig gyda'r profion LFT, dw i'n meddwl, byddech chi'n mynd trwy dipyn o swabiau oherwydd byddai hi'n poeri neu'n pesychu neu'n ei dynnu allan […] neu rywbeth.”
Gan fod angen iddi barhau i brofi'n rheolaidd hyd yn oed ar ôl i brofion LFTs roi'r gorau i fod ar gael am ddim, teimlai Patricia ei bod wedi cael ei chosbi'n ariannol gan y gost ychwanegol a orfodwyd ar ei theulu drwy orfod talu am brofion.
“	Roeddwn i'n teimlo fy mod i'n cael fy nghosbi oherwydd bod gen i'r plentyn sy'n agored i niwed, tra bod pobl eraill â phlant - nid nad oedden nhw'n poeni, mae hynny'n air hollol anghywir - ond nid oedd y broblem honno. Nid oedd ganddyn nhw'r gost ychwanegol honno. Roedd fel, unwaith eto, ei fod yn gost arall yn y byd hwn am gael salwch.”

Roedd rhai sefydliadau cymunedol yn gallu parhau i ddarparu profion am ddim ar ôl i brofion torfol ddod i ben, gan ymestyn y cyfnod y gallai pobl agored i niwed gael mynediad at brofion. Teimlai cyfranwyr fod hyn yn allweddol i sicrhau bod pobl ar incwm isel yn parhau i ddefnyddio profion na fyddent fel arall yn gallu neu'n fodlon eu cyrchu.

Anghysur corfforol sy'n gysylltiedig â phrofi

Trafododd cyfranwyr deimladau o anghysur corfforol sy'n gysylltiedig â defnyddio LFTs yn amrywio o ysgafn i sylweddol. Gwnaeth profion i rai y clywsom ganddynt deimlo'n sâl iawn ac i rai roedd yr anghysur corfforol o ganlyniad i brofi yn eu gwneud yn profi llai a llai dros amser.

“	Pan wnes i […] roi’r swab i lawr fy ngwddf i brofi, […] allwn i ddim anadlu. Roedd fel pe bai clamp ar fy ngwddf, ar fy ngwddf. Roeddwn i’n ei chael hi’n anodd, yn ei chael hi’n anodd iawn – ac roedd yn frawychus – i anadlu.” – Gofalwr

“

Doeddwn i ddim yn mwynhau ei roi i fyny fy nhrwyn neu gefn fy ngwddf mewn gwirionedd! Dw i'n cofio pan es i gael fy nhoriad Cesaraidd i gael fy merch fach, [gwneud prawf Covid-19] ni chafodd neb ei grybwyll, ac roeddwn i fel, efallai y byddwn i'n dianc ag e, […gan] nad ydyn nhw wedi dod draw a gofyn. Yna [ar ôl] pum munud […], daethon nhw a'i wneud. Mae gen i reflex gag gwael iawn, a dweud y gwir, ac nid oedd yn deimlad braf. Felly, os nad oedd angen i mi brofi, yna fyddwn i ddim yn ei wneud.” – Gofalwr

Achosodd y swabiau gwddf adweithiau tagu i rai a rannodd eu straeon. Roedd swabiau trwynol hefyd yn heriol i rai gan fod dealltwriaeth bod yn rhaid i'r swab fynd yn eithaf pell i fyny'r trwyn i gael sampl o ansawdd da. Weithiau gallai hyn wneud i bobl boeni y gallent anafu eu hunain. Clywsom enghreifftiau o swabiau trwynol a oedd wedi achosi gwaedlif o'r trwyn.

“

Y prawf cyntaf, roedd yn rhaid i chi ei wneud yng nghefn eich gwddf a'ch trwyn, ac yna fe newidiodd [arddull y prawf] felly roedd yn rhaid i chi ei wneud yn eich trwyn […] Dw i'n cofio meddwl, 'O, diolch i Dduw', oherwydd fe wnaeth [y math cyntaf o brawf] i chi chwydu, […] pan wnaethoch chi ei wneud yng nghefn eich gwddf, ac nid oedd mor ddrwg rhoi […swab] i fyny'ch trwyn.” – Person sy’n agored i niwed yn glinigol

“	Achosodd y citiau profi i mi ac eraill gael dolur gwddf a gwaedlif o'r trwyn.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Rhannodd pobl niwroamrywiol eu bod wedi profi anghysur a gofid cynyddol oherwydd sensitifrwydd synhwyraidd. Roedd hyn yn golygu eu bod wedi treulio mwy o amser yn ceisio cwblhau profion ar eu pen eu hunain, boed yn brawf PCR cartref neu'n LFT, ac roeddent hefyd yn cael trafferth gyda'r broses o gael eu profi gan rywun arall.

Stori Chloe Mae Chloe yn oedolyn awtistig a oedd â swydd a oedd yn ei gwneud yn ofynnol iddi brofi'n aml yn ystod y pandemig. Y troeon cyntaf i Chloe gael ei phrofi oedd mewn ysbyty lle cafodd ei phrofi gan feddygon. Roedd Chloe yn teimlo bod y profiad o gael ei phrofi gan rywun arall yn anghyfforddus iawn ac adroddodd am ei phrofiad o gael ei "gwthio i lawr" gan staff. Ar yr achlysuron hyn, yn y pen draw nid oedd y meddygon yn gallu cwblhau'r prawf.
“	Roedd yn ofidus. Dw i'n meddwl oherwydd […] mae yna lawer o ysgogiadau sy'n fy ngwneud i'n cael problemau gyda nhw. Felly, gyda phobl, gyda sŵn, arogleuon, a phethau fel 'na. […] Roeddwn i gyda'r meddygon ac roedd yn rhaid iddyn nhw wneud y prawf, a threuliasant tua awr yn ceisio fy ngorfodi. Ac yna, dywedon nhw, 'Mae'n rhaid i ti fynd adref oherwydd allwn ni ddim dy brofi di. Mae'n rhaid i ti fynd adref, allwn ni ddim dy gael di yma.'
Yn ddiweddarach, newidiodd Chloe swyddi a chaniatawyd iddi gwblhau'r profion gartref. Er bod profi ei hun yn dal yn anghyfforddus iawn ac yn cymryd amser hir, roedd hi'n teimlo bod hyn yn llawer haws na chael rhywun arall i roi'r prawf.
“	Gallwn i ei wneud gartref […] roedd yn dal i gymryd, fel, awr i mi ei wneud oherwydd […] y teimladau, ond roedd yn llawer gwell oherwydd nad oedd [y prawf] yn cael ei orfodi arnaf, yn cael ei roi yn gorfforol yn fy ngheg.”
Oherwydd ei phrofiad negyddol, rhoddodd Chloe’r gorau i brofi cyn gynted ag nad oedd angen iddi wneud hynny mwyach. Teimlai y byddai ei phrofiad o gael ei phrofi wedi bod yn well pe bai ganddi fwy o reolaeth dros y broses, fel gallu profi ei hun, neu gael y profion wedi’u gweinyddu mewn lle tawel, gyda dim ond y person a oedd yn gwneud y prawf yn yr ystafell gyda hi.

Canfu rhai cyfranwyr fod profion PCR a weinyddir gan weithwyr proffesiynol yn llai cyfforddus na'r profion LFT a ddefnyddiwyd ganddynt eu hunain. Roedd profion hunanarweiniol yn well oherwydd eu bod yn teimlo mewn rheolaeth ac yn gallu mynd ar eu cyflymder eu hunain. Disgrifiodd rhai cyfranwyr brofiadau hefyd lle'r oedd profion a weinyddwyd gan weithwyr proffesiynol yn ymddangos yn llai gofalus, gan ychwanegu at eu hanghysur.

“	Roedd y profion cartref yn well, oherwydd weithiau, pan fyddech chi'n mynd allan ac yn cael y prawf wedi'i wneud gan bobl, roedden nhw'n arw iawn. Cefais un wedi'i wneud […] yn yr ysbyty ac fe wnaeth hi i fy nhrwyn lifo â gwaed.” – Person o gefndir ethnig Roma

“

Roedd un o'r nyrsys yn arbennig o faleisus gyda'r swab gwddf ar gyfer y prawf Covid ac yn eu hailwneud yn gyson, yn ddiangen i bob golwg. Cefais brawf positif wrth fynd i mewn gan nyrs arall, ac [yna] fe wnaeth y prawf hwnnw eto dair gwaith yn y naw awr yr oeddwn yno.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Effaith ar lesiant ac iechyd meddwl

Clywsom hefyd gan gyfranwyr a siaradodd am osgoi profi oherwydd eu bod yn poeni am ganlyniad positif a goblygiadau diagnosis Covid-19 ar eu hiechyd meddwl.

“

Ches i ddim y profion hynny […] oherwydd nad es i i unman […] Wnes i ddim gadael fy safle yn llythrennol oherwydd roeddwn i'n rhy ofnus y byddwn i'n mynd yn sâl, felly doedd gen i ddim [angen] unrhyw un o'r profion hynny […] pe bawn i'n darganfod bod gen i Covid, byddwn i'n cael pryder 10 gwaith yn waeth, felly wnes i erioed ei wneud. Mae'n debyg bod gen i Covid, oherwydd roeddwn i'n sâl lawer iawn o weithiau gyda symptomau tebyg i ffliw, ond doeddwn i ddim eisiau ei wynebu.” – Person o gymuned nomadig

Gwnaeth y bobl y siaradom â nhw gysylltiad rhwng newid mewn ymddygiad profi drwy gydol y pandemig a'r effaith y gallai ei chael ar iechyd meddwl pobl. Un enghraifft oedd bod profion mynych yn gynnar yn y pandemig yn gysylltiedig â theimladau o bryder, a bod lleihau faint o brofion a wnaed dros amser wedi helpu i leddfu hyn.

“

Ar y dechrau […] roeddwn i efallai’n eu gwneud nhw ychydig yn ormod, ond […] pan nad oedd hyd yn oed y llywodraeth […a phobl eraill] yn gyffredinol yn ei gymryd o ddifrif mwyach, dechreuais […] roi’r gorau i mi fy hun, a dechrau gwneud llai o brofion. […] Roeddwn i [wedi] dechrau mynd ychydig yn obsesiynol […] gyda gwneud y profion oherwydd fy mod i’n mynd mor bryderus, a’r [newid diweddarach] hwnnw hefyd oedd fi […] yn fy ngorfodi i wneud llai o brofion […] i dawelu fy mhryderon fy hun hefyd. Fel y soniais, mae gen i broblemau iechyd meddwl hirdymor, fy mhryder [a] fy iselder, felly roedd hi’n eithaf anodd ei reoli yn hynny o beth.” – Gofalwr

Disgrifiwyd derbyn hysbysiad am gyswllt fel profiad llawn straen ac annymunol gan lawer o gyfranwyr. Roedd agweddau annymunol y profiad yn cynnwys y larwm ei hun (yn mynd i ffwrdd ar y ffôn trwy'r ap), y straen o beidio â gwybod ble y gallai'r cyswllt fod wedi'i wneud, neu gyda phwy, a'r aros i weld a oedd ganddyn nhw Covid-19 - trwy brawf neu aros i weld a oedd symptomau'n dechrau.

“	Dw i'n meddwl ei fod yn eithaf brawychus i bobl gael neges yn dweud eich bod chi wedi bod mewn cysylltiad â rhywun. Yn dibynnu ar sut mae'r person, os yw'n rhywun sydd eisoes wedi cael rhyw fath o bryder, byddai wedi gwneud iddyn nhw deimlo 100 gwaith yn waeth.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Disgrifiodd cyfranwyr ystod o effeithiau ar eu hiechyd meddwl oherwydd dilyn canllawiau hunanynysu. Roedd y rhain yn cynnwys pryder, unigrwydd, straen a hwyliau isel. Roeddent yn teimlo bod gofynion hunanynysu yn llafurus a bod hynny weithiau'n cael effaith negyddol barhaol ar eu hiechyd meddwl.

“	Doeddwn i ddim yn gallu mynd allan, doeddwn i ddim yn gallu mynd am dro; effeithiodd [hunanynysu] ar fy iechyd meddwl, fy iechyd. Roeddwn i'n meddwl y byddai pethau'n gwella, ond wnaeth e ddim; cymerodd amser hir.” - Person byddar

“

Fe wnes i hunanynysu am 11 diwrnod. Mae hunanynysu yn anodd iawn o'i gymharu ag unrhyw beth, wyddoch chi. Mae cymryd profion hyd yn oed yn iawn. Wyddoch chi, mae mynd i'r ysbyty yn iawn, ond nid yw hunanynysu oddi wrth bawb yn iawn. Oherwydd, wyddoch chi, ni allwch fyw heb siarad â neb, heb edrych ar neb na heb siarad.” – Goroeswr cam-drin domestig

Clywsom hefyd brofiadau gan bobl â chyflyrau iechyd meddwl sy'n bodoli eisoes y gwaethygodd eu cyflyrau o ganlyniad i hunanynysu. Disgrifiodd rhai o'r cyfranwyr hyn deimlo'n bryderus oherwydd cyfnodau hir o gyfyngiadau symud a bod y teimladau hyn wedi'u gwaethygu gan ofynion hunanynysu. Yn aml, roedd hunanynysu yn yr achosion hyn yn teimlo fel dwysáu cyfyngiadau symud iddyn nhw.

“	Gyda fy iechyd meddwl, fe, am gyfnod wedyn rwy'n cofio peidio â bod eisiau mynd allan ac aros adref. Cael y pryder cymdeithasol hwn, yr wyf wedi cael trafferth ag ef erioed, ond fe wnaeth [hunan-ynysu] ei wneud ddeng gwaith yn waeth.” – Person sy'n byw mewn llety gorlawn neu gyfyng

Cafodd sawl cyfnod o hunanynysu, ac yn enwedig yn agos at ei gilydd, effaith negyddol ar iechyd meddwl rhai cyfranwyr hefyd. Dywedodd rhai wrthym sut roedd aros dan do ac i ffwrdd o bobl dro ar ôl tro yn eu gwneud yn teimlo'n gynyddol bryderus ac yn llai tueddol o fynd allan ar ôl i'w cyfnodau hunanynysu ddod i ben.

“

Roedd hi'n anodd aros dan do am y cyfnod hwnnw, yn enwedig ar y safle. Roedd yn rhaid i chi aros i mewn, oherwydd doeddech chi ddim yn gallu mynd allan. Wyt ti'n gwybod beth dw i'n ei olygu? Doeddech chi ddim yn gallu mynd allan a chymysgu â phobl, oherwydd eich bod chi yn y sefyllfa honno lle rydych chi wedi bod mewn cysylltiad â Covid. Gallwn i ddweud, 'Wel, na,' a mynd ymlaen, ond roeddwn i'n ei chael hi'n anodd iawn [yn feddyliol] i [hunan-]ynysu, oherwydd roedd yn rhaid i ni [hunan-]ynysu ychydig o weithiau.” – Person o gefndir ethnig Roma

Cafodd rhai cyfranwyr gymorth iechyd meddwl a’u helpodd i ymdopi â hunanynysu. Roedd y gwasanaethau hyn fel arfer wedi bodoli cyn y pandemig ymhlith y cyfranwyr y siaradom â nhw.

“

Ond ie, rydych chi'n mynd trwy'r holl deimladau o fod yn sâl a gall fod ychydig yn frawychus, mae'n debyg. Oherwydd roeddwn i ar fy mhen fy hun yn llwyr. Ond dw i'n meddwl, pe na bawn i mewn therapi gweithredol ar y pryd, byddwn i wedi cael trafferth yn feddyliol ac wedi cadw fy hun i fynd bob dydd. Felly, roeddwn i'n lwcus iawn, iawn.” – Person a gafodd gymorth iechyd meddwl

“

Ac ar ein hynys ni, mae gennym ni, yr hyn a elwir yn, ymddiriedolaeth datblygu. Doedd dim rhaid i chi ofyn [am help] hyd yn oed. Felly, mae gennym ni gydlynydd iechyd a lles ar yr ynys mewn gwirionedd, y mae ei waith ef yw gwybod pwy sydd efallai, wyddoch chi, ddim yn gwneud cystal, neu sydd ychydig yn ynysig… A’r ethos oedd, ‘Os oes unrhyw un yn cael trafferth, rhowch wybod i ni. Mae yna bobl yno i helpu.” - Person sy'n byw gyda Long Covid

Stori Ivanka Rhannodd Ivanka ei phrofiad o hunanynysu am gyfnod hir oherwydd iddi hi ac eraill yn ei chartref brofi'n bositif am Covid-19, yn ogystal â dod i gysylltiad â Covid-19 yn ei gweithle. Mae Ivanka yn 27 oed ac yn byw gyda'i phartner a ffrind yn ystod y pandemig. Roedd hi a'i phartner yn weithwyr gofal ac yn teithio i wahanol gartrefi gofal fel rhan o'u swydd mewn asiantaeth. Dros gyfnod o ddau fis, dywedwyd wrthi i hunanynysu ar sawl achlysur oherwydd ei chanlyniadau Covid-19 positif hi neu rai eraill. Cafodd wybod am y canlyniadau hyn naill ai drwy ei chofrestr waith neu'r ap olrhain cysylltiadau. Rhannodd pa mor anodd oedd hi i aros y tu mewn am y cyfnod hunanynysu estynedig hwn. Yn ystod y cyfnod hwn, ni chafodd ei thalu ac roedd yn rhaid iddi ddefnyddio ei cherdyn credyd i fforddio hanfodion. Disgrifiodd hefyd pa mor heriol oedd hi i gael danfoniad yn rheolaidd gan fod grwpiau eraill yn cael blaenoriaeth ar gyfer y gwasanaeth hwn.
“	Heb unrhyw incwm roedd rhaid i mi ddibynnu ar fy ngherdyn credyd ac yn y diwedd cefais fil cerdyn credyd bach ar ôl y cyfnod hwnnw y bu’n rhaid i mi weithio ar ei dalu am gwpl o flynyddoedd wedyn oherwydd, yn amlwg, gyda’r pethau angenrheidiol a phopeth.”
Roedd Ivanka yn cael yr anhawster a'r straen oherwydd hunanynysu yn arbennig o anodd, er gwaethaf cael mynediad at gymorth iechyd meddwl. Daeth o hyd i hyn ei hun trwy sefydliad iechyd meddwl ar gyfer pobl ifanc. Esboniodd fod cael cymorth proffesiynol y tu allan i'w phartner a'i ffrind yn ddefnyddiol, fodd bynnag, eglurodd ei bod hi'n dal i fyw gyda phryder.
“	Heb hyd yn oed fynd allan am awyr iach am bron i ddau fis, bron â bod yn bryderus, roedden ni’n teimlo’n bryderus pan ddaeth hi’n amser gadael. Dw i’n cofio ar y diwrnod olaf ein bod ni i gyd wedi cael ein clirio o bethau roedden ni, fel petaen ni’n eistedd o flaen y drws am hanner awr ac yn meddwl, ‘Felly, ydyn ni’n mynd allan nawr?’ Yn bendant, cafodd effaith negyddol iawn ar ein hiechyd meddwl.”
“	Dw i'n meddwl bod hynny'n beth mawr. Roedden ni i gyd yn cael ein sbarduno ychydig yn haws, yn llawer mwy pryderus ac dw i'n meddwl bod y sefyllfa gyfan yn ei chyfanrwydd, dw i'n meddwl ein bod ni'n gweithio mewn proffesiwn lle cawsom ni lawer o gysylltiad â'r feirws, ond hefyd llawer o farwolaethau a ddaeth o'r feirws, fe adawodd drawma eithaf mawr.”

Trefniadau byw

Clywsom enghreifftiau o sefyllfaoedd byw pobl a oedd yn rhwystr i ddilyn rheolau hunanynysu o gwbl neu'n llawn.

Disgrifiodd teuluoedd neu aelwydydd mwy hunanynysu fel un anodd wrth fyw mewn mannau bach. Clywsom enghreifftiau o raniadau i helpu cyfranwyr neu'r rhai yr oeddent yn byw gyda nhw i hunanynysu'n ddiogel. Lle'r oedd gan gyfranwyr fynediad at sawl ystafell wely neu ystafell, fe wnaethant rannu bod hunanynysu yn llai o straen. Roeddent o'r farn bod hyn yn ei gwneud hi'n haws cwblhau cyfnodau hunanynysu llawn.

“

Fedra i ddim hunanynysu gartref beth bynnag oherwydd mae pawb yn llythrennol ar ben ei gilydd. Rydw i bron fel, 'Os nad ydw i'n mynd allan, pam mae angen i mi wneud hyn?'... Doedd e ddim yn ymarferol i bawb. Byddai'n dibynnu a oeddech chi wedi gwneud hynny, rydyn ni mewn fflat bach, efallai bod gan rai pobl dŷ mwy ac, mae'n debyg, nad oedd y canllawiau a roddwyd yn addas i bawb a'u sefyllfa.” – Person sy'n byw mewn llety gorlawn neu gyfyng

I gyfranwyr oedd yn byw mewn llety gorlawn, cyfyng a rhannu, nid oedd bob amser yn bosibl hunanynysu'n llwyr oherwydd eu hamodau byw. Siaradodd rhai am sut roeddent wedi bod yn poeni ac yn bryderus ynghylch byw mewn lle bach gyda phobl eraill oherwydd y risg o drosglwyddo'r firws.

“	Ni allem ni i gyd, ni allem ni byth hunanynysu beth bynnag oherwydd ein bod ni'n rhannu ystafell. Ie, fe wnaethon ni i gyd ei gael, dw i'n meddwl bod pob un ohonom ni wedi ei gael.” – Person sy'n byw mewn llety gorlawn neu gyfyng

“

Roedd yna adegau pan ges i Covid-19 ac roeddwn i'n sownd yn y tŷ ac yn meddwl, 'Dyna ni, rydyn ni'n mynd i farw, ac rydw i'n mynd i wneud i bawb yn y tŷ fynd yn sâl gyda fi.' Yna byddech chi'n dechrau beio'r peth arnoch chi'ch hun am gael y salwch yn y tŷ, lle roeddwn i'n meddwl, 'Rydw i'n mynd i roi Covid-19 iddo, rydw i'n mynd i roi Covid-19 iddo.'” – Person sy'n byw mewn llety gorlawn neu gyfyng

Stori Angus Mae Angus yn ddyn trawsryweddol ac yn oroeswr cam-drin domestig. Roedd yn ei ugeiniau cynnar yn ystod y pandemig pan ddaeth yn ddigartref. Rhannodd gyda ni sut yr effeithiodd bod yn ddigartref yn ystod y cyfnod hwn ar sut yr oedd yn gallu ymgysylltu â'r system profi, olrhain ac ynysu. Esboniodd Angus sut yr oedd profi'n bositif am Covid-19 yn ei wneud yn teimlo'n bryderus iawn gan nad oedd ganddo unman i hunanynysu'n gyfforddus.
“	Cyn i mi gael tai sefydlog, fel, roedd hunanynysu yn golygu bod yn anymarferol iawn ar gyfer cael bwyd i mewn neu gael digon o adnoddau i bawb fod yn gyfforddus i hunanynysu. Ac yna, mewn cyfnodau diweddarach…roedd yn golygu dibynnu ar ddanfoniadau bwyd neu sefyllfaoedd Uber Eats a'u gadael y tu allan i'r drws a phethau. Ond roedd hi'n dal yn amhosibl ei wneud, dw i'n meddwl, mewn ffordd gwbl effeithlon lle'r oeddech chi'n gwbl ynysig oherwydd, dw i'n tybio, fy nemograffeg o ffrindiau incwm isel iawn, mewn tai ansefydlog yn rheolaidd, roedd hi'n amhosibl iawn iddo fod yn gwbl ynysig.”
Ar un adeg, tra roedd yn aros am lety, roedd yn aros gyda phartner mewn fflat dwy ystafell wely gorlawn pan brofodd cyd-letywr yn bositif am y feirws. Roedd hyn yn golygu bod yn rhaid i bawb yn y fflat hunanynysu nes iddynt brofi'n negatif. Fodd bynnag, nid oedd hyn yn bosibl i'w wneud yn ddiogel o ystyried nifer y bobl oedd yn byw yno. Cafodd Angus y feirws sawl gwaith yn ystod y pandemig. Mae bellach yn byw gyda Long Covid.
“	Roedd yn rhywbeth roedd pobl yn emosiynol yn erbyn ei ddarganfod, yn fy marn i, [canlyniadau profion Covid], a phan fyddent yn darganfod oherwydd bod angen iddynt ddarganfod, yna byddai canlyniadau negyddol yn hytrach na dim ond bod gartref mewn amgylchedd diogel.”

Diffyg cefnogaeth a chymhelliant cymdeithasol

Lle dywedodd cyfranwyr wrthym nad oedd ganddyn nhw ffrindiau a theulu yn agos, roedden nhw weithiau'n cael trafferth gyda hunanynysu. Roeddent yn teimlo eu bod wedi’u gadael heb y rhwydweithiau hyn ac nid oeddent bob amser yn gwybod ble i geisio cefnogaeth yn ystod yr amseroedd hyn. Rhannodd cyfranwyr hefyd y gallai cael eu gadael ar eu pen eu hunain tra’n sâl fod yn unig, hyd yn oed pan oedd anwyliaid yn gollwng hanfodion.

“

Mae gen i ddementia, iawn? Ac i mi, dyna oedd fy hunllef waethaf. Roedd. Ac yna, oherwydd ar y pryd roedd gen i Covid fy hun ac nid oedd neb yn edrych arna i, ac roeddwn i'n sâl iawn. Sâl iawn, sâl iawn am tua phythefnos, ac yn y tŷ fy hun. Wyddoch chi, ar fy mhen fy hun, a doedd neb yn gallu dod i mewn i mi.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Cafodd cyfranwyr ag anghenion hygyrchedd eu heffeithio'n arbennig gan gau neu leihau gwasanaethau sefydliadau cymunedol, gan gynnwys y rhai a oedd wedi'u hallgáu'n ddigidol a phobl ag anableddau neu anawsterau dysgu. Roedden nhw'n ei chael hi'n anodd trefnu danfoniadau ar-lein wrth hunanynysu oherwydd gostyngiad yn lefelau staff. Er enghraifft, nid oedd gan rai cyfranwyr neb i'w helpu i drefnu danfoniadau bwyd ar-lein o archfarchnadoedd. Gwnaeth hyn hi'n anoddach cael mynediad at yr hanfodion wrth hunanynysu.

“

Roedd ei flwch [bwyd] yn un anarferol. Weithiau byddai'n cael un yr wythnos, ac efallai na fyddai ganddo ddim yr wythnos ganlynol, ond yna'r wythnos ganlynol efallai y byddai'n cael dau flwch wedi'u danfon. Felly, dw i ddim yn meddwl y byddai wedi goroesi, o ran bwyd.” – Person sy’n agored i niwed yn glinigol

Er bod pobl wedi cael eu hannog i gofnodi canlyniadau profion cartref Covid-19 drwy'r apiau neu ar-lein, roedd heb ei reoleiddio, felly gallai pobl ddewis a ddylent roi gwybod am brawf positif ai peidio, a oedd yn golygu nad oeddent yn cael eu dal yn atebol gan system ffurfiol i hunanynysu. Arweiniodd hyn at rai cyfranwyr yn cwestiynu gwerth profi yn y lle cyntaf.

“

Rydych chi ond yn ei brofi i chi'ch hun gyda'r profion LFT [tra gyda] PCR, [os] byddwch chi'n profi'n bositif, […] mae pobl yn gwybod bod gennych chi Covid ac mae bron y pwysau hwnnw i wneud y peth iawn […] oherwydd nawr mae gennych chi'r [canlyniad prawf] hwnnw ar eich cofnodion GIG. Tra gyda LFT, gallwn i gael Covid, fel y gwnes i, a mynd i gyngerdd.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

5. Profiadau rhieni, y rhai a gefnogodd eraill a goroeswyr cam-drin domestig

Profiadau rhieni â phlant ifanc

Disgrifiodd rhieni brofi eu plant fel rhywbeth heriol ac roedd rhieni plant ag anghenion ychwanegol yn ei chael hi'n arbennig o anodd. Roedd rhai rhieni y clywsom ganddynt yn cofio gorfod atal eu plant yn gorfforol i'w profi ac yn disgrifio'r profiad fel un gofidus. Weithiau, roedd anawsterau profi yn arwain at bryderon ynghylch yr effaith ar y plentyn, yn ogystal â chanlyniadau profion yn anghywir.

“

Ceisiais wneud fy merch ddwy neu dair gwaith, ac ni allai hi ei wneud. […] Byddai hi'n tagu. Ac yna byddech chi'n anfon hwnnw i ffwrdd a byddai'n dod yn ôl […] yn glir. Ond byddech chi'n gwybod edrych arni, […] roedd hi'n sâl. Roedd hi wedi colli pob blas, doedd ganddi ddim arogl. Roedd hi'n sâl gyda'r ffliw am wythnosau […] ac rydych chi'n meddwl, 'Mae hi wedi'i gael. Ond alla i ddim cael y prawf hwn i brofi ei fod hi wedi'i gael'.” – Person o gefndir ethnig Roma

“	I'r plant, roedd yn hunllef! Eu herlid o gwmpas, eu dal i lawr, eu llwgrwobrwyo. Beth arall allwch chi ei wneud, serch hynny?” – Person â chyflwr iechyd corfforol hirdymor

Roedd rhieni plant ag awtistiaeth, ADHD ac anghenion cymhleth eraill yn ei chael hi'n arbennig o anodd profi eu plant. Roedd hyn oherwydd sensitifrwydd synhwyraidd cynyddol ac, fel oedd yn wir am blant yn fwy cyffredinol, anhawster i esbonio pam roedd angen prawf a rhesymu gyda'r plentyn neu'r person ifanc.

“	Allwch chi ddychmygu annog plentyn awtistig i gael prawf Covid? Dyna oedd yr amser gwaethaf yn fy mywyd.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Stori Grace Mae Grace yn byw gyda'i gŵr a'i mab, a oedd o dan bump oed ar ddechrau'r pandemig. Mae ei mab wedi cael diagnosis o awtistiaeth ers hynny ac mae'n aros am asesiad ar gyfer ADHD. Roedd yn cael trafferth gyda llawer o elfennau'r pandemig, gan gynnwys dysgu o bell, diffyg amser yn yr awyr agored a'r newidiadau i'w drefn arferol. Roedd Grace yn awyddus i'w theulu ddilyn canllawiau'r llywodraeth a phrofi'n rheolaidd gan eu bod wedi ffurfio swigen gyda'i mam hŷn. Fodd bynnag, profodd profi mab Grace yn anodd iawn, oherwydd sensitifrwydd synhwyraidd sy'n gysylltiedig â'i awtistiaeth. Daeth ei mab yn ofidus yn gyflym pan aeth ag ef i gael ei brofi mewn canolfannau profi PCR. Cyfrannodd anhawster profi ei mab at deimlad o straen aruthrol i Grace.
“	Oherwydd ei sensitifrwydd synhwyraidd sy'n gysylltiedig ag awtistiaeth, roedd yn teimlo bod swabiau trwyn yn peri gofid mawr iddo a swabiau gwddf yn gwbl annioddefol – roedd yn rhaid i ni ei ddal i lawr yn sgrechian yn y car mewn gorsafoedd profi tra roedd yn chwydu ar y swabiau mewn gofid difrifol.”
Mae Grace a'i gŵr wedi gwneud addasiadau i gefnogi niwroamrywiaeth eu mab ac maen nhw bellach yn teimlo eu bod nhw mewn “lle llawer gwell”.

Mynegodd rhieni bryderon ynghylch priodoldeb profi plant ifanc iawn oherwydd y gofid a'r anghysur a achoswyd ganddynt. Roedd anawsterau wrth brofi plant ifanc yn golygu bod rhai rhieni wedi penderfynu hunanynysu yn hytrach na pharhau i brofi. Roedd rhywfaint o ddryswch hefyd ynghylch a oedd angen profi plant ifanc ar ôl cyfnod o hunanynysu.

“	Cyrhaeddodd bwynt lle rhoddais y gorau i brofi'r plant oherwydd byddai'n haws [hunan-]ynysu, aros gartref ac aros i ffwrdd o bobl am saith diwrnod, na […] rhoi fy mhlant mewn clo pen a'u profi.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

“

Roedd un adeg lle aeth fy mab yn ôl i'r ysgol ac roedden nhw'n […] ofynnol iddyn nhw [brofi…] bob dydd. Ac fe wnes i feddwl, 'Dydw i ddim yn gwybod pa mor dda dw i'n teimlo amdano'n rhoi'r peth yna i fyny ei drwyn bob dydd.' […] yr anghysur yn unig oedd […] ynghyd â dydw i ddim yn siŵr pa mor gywir yw hyn… […] Meddyliais i […], […] 'rydych chi i gyd yn blant ifanc iach mewn gwirionedd, yn ôl yn yr ysgol. Mae'n ddigon drwg eich bod chi'n gwisgo masgiau a'r gweddill', felly dw i'n meddwl fy mod i wedi bod ychydig yn fwy llac ynglŷn â'i orfodi i wneud hynny bob dydd.” – Rhiant sengl

Roedd rhieni â phlant ifanc hefyd yn ei chael hi'n anodd hunanynysu am resymau ymarferol. Cododd y cyfranwyr hyn bryderon ynghylch beth fyddai wedi digwydd i'w plant pe bai'r ddau riant yn mynd yn sâl gyda'r feirws. Rhannodd rhieni eraill fod angen iddynt hunanynysu gyda phlant ifanc yn eu hystafelloedd gwely i gadw gweddill y teulu'n ddiogel.

“

Ie, yn amlwg dim ond tua naw oed oedd y ferch fach, felly doedd hi ddim yn gallu hunanynysu yn ei hystafell ar ei phen ei hun, dyna pam y gwirfoddolodd ei mam. Doedd e ddim mor ddrwg â hynny, dw i ddim yn meddwl. Doedd fy ngwraig ddim yn dioddef unrhyw symptomau, felly wnaeth hi ddim ei gael yr ail dro, dim ond cadw fy merch yn brysur am yr wythnos yn chwarae gemau a gwylio'r teledu a chadw llygad arni oedd hi, felly dim ond un ystafell wedi'i hynysu oedd hynny.” – Person sy’n agored i niwed yn glinigol

Siaradodd rhieni â phlant ifanc am yr angen i ymdrin ag hunanynysu mewn ffordd pragmatig. Dywedon nhw wrthym am ei reoli'n ofalus wrth geisio cydbwyso anghenion eu plentyn yn ogystal â gweddill y teulu. Rhannasant nad oedd dilyn canllawiau hunanynysu weithiau'n bosibl er mwyn darparu gofal, a sut roedden nhw'n defnyddio mesurau amddiffynnol yn lle hynny. Roedd cyfranwyr a ddywedodd wrthym fod peidio â chael cefnogaeth gan deulu na gwasanaethau cymorth ffurfiol yn cynyddu eu tebygolrwydd o beidio â dilyn rheolau hunanynysu i ofalu am eu plant.

“

Ond y peth yw, gallai fy mhlant [hunan-]ynysu ac aros yn eu hystafell a gallwn i fynd â'u bwyd atyn nhw, ond pan fyddai'n fy nhro i, wyddoch chi, byddai'r plant yn mynnu, ond yna mae cyfrifoldeb arna i fel pennaeth y teulu i wneud yn siŵr bod popeth yn gweithio. Felly, allwn i ddim [hunan-]ynysu mor aml â hynny.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Roedd rhesymau emosiynol hefyd pam roedd rhieni â phlant ifanc yn cael her i hunanynysu. Dywedodd rhai cyfranwyr wrthym pa mor bryderus a diymadferth yr oeddent yn teimlo yn ystod y cyfnod hwn, yn enwedig pan nad oedd ganddynt unrhyw gefnogaeth gan riant arall na gwasanaethau ffurfiol ac fe wnaethant fynd yn sâl gyda'r feirws. Gwnaed y sefyllfa hon yn anoddach pan oedd gan bobl nifer o blant i ofalu amdanynt.

“

Roeddwn i'n teimlo'n unig iawn. Dw i'n meddwl fy mod i wedi crio'r rhan fwyaf o'r amser pan oedd yn rhaid i mi hunanynysu. Wyddoch chi, oherwydd fy mod i'n sâl ac roedd yn rhaid i mi ofalu am saith o blant oherwydd nad oedd neb yn gallu dod i mewn i'm helpu ... Fel y dywedais i, roeddwn i'n teimlo'n bryderus iawn, roeddwn i'n teimlo'n isel fy ysbryd. – Person a gafodd gymorth iechyd meddwl

Dywedodd rhieni eraill â phlant ifanc wrthym sut y cawsant gefnogaeth gan sefydliadau lleol fel eglwysi ac elusennau pan wnaethon nhw ddal y feirws. Fe wnaethon nhw rannu sut roedd y sefydliadau hyn yn darparu danfoniadau bwyd a oedd yn eu galluogi fel rhieni i hunanynysu'n llwyr. Esboniodd rhai, heb y cymorth hwn, na fyddai coginio a pharatoi bwyd i blant wedi bod yn bosibl, gan orfodi rhieni i wyro oddi wrth y canllawiau ac osgoi hunanynysu.

“

Roedd fy eglwys yn anhygoel. Roedden nhw'n dod gyda bwyd wedi'i goginio, ac roedd llwythi o fwytai yn rhoi […] bwyd wedi'i goginio, […] felly roedd fy eglwys yn anhygoel, oherwydd bydden nhw'n dod a'u gollwng wrth y drws, byddai mab yn eu casglu, felly, am hynny, roeddwn i'n ddiolchgar iawn, iawn amdanyn nhw… Er y byddech chi'n archebu ar-lein, mae'n rhaid eu coginio [bwydydd] o hyd ac ni allwch chi fod yn prynu tecawê bob dydd. Felly, heb gymorth fy eglwys a'm cymdogion, na, yn bendant ddim [ni fyddai hunanynysu wedi bod yn bosibl].” – Person sy'n profi anawsterau ariannol

“

Cawson ni gwpl o barseli bwyd gan elusen leol, oherwydd roeddwn i'n cael trafferth coginio i'r plant…. Felly, cawson ni brydau wedi'u rhewi a oedd wedi cael eu coginio'n bersonol gan rywun lleol… Dyna oedd y peth mwyaf defnyddiol i mi erioed ei brofi, oherwydd gyda thri o blant bach a bod yn feichiog, roeddwn i'n meddwl, roedd coginio'n uffern, roedd yn ofnadwy. Gwnaeth hynny wahaniaeth mawr i'n cartref. – Person â chyflwr iechyd corfforol hirdymor

Profiadau'r rhai a gefnogodd eraill i brofi

Disgrifiodd rhai cyfranwyr yr angen i gefnogi eraill i brofi, naill ai mewn swyddogaeth broffesiynol neu i gynorthwyo aelodau'r teulu gartref.

Cynorthwyo pobl anabl neu bobl niwroamrywiol i brofi

Disgrifiodd rhai aelodau o'r teulu a gefnogodd bobl anabl a phobl niwroamrywiol i brofi nad oedd eu perthnasau bob amser yn deall pam roedd angen iddynt brofi. Mewn rhai achosion, byddai'r rhai a oedd yn cael eu profi yn gwrthsefyll ymdrechion profi, gan wneud hyn yn anoddach. Roedd hyn yn peri gofid i'r person a oedd yn cael ei brofi a'r rhai a oedd yn ceisio rhoi'r prawf.

“

O ran fy mrodyr ag anableddau, roeddwn i fel, […] 'Pam wyt ti'n rhoi hyn i fyny fy nhrwyn? Dydw i ddim eisiau hyn'. Ni fydden nhw'n caniatáu i mi ei wneud. Roedd hynny'n erchyll iawn, ceisio [gweinyddu prawf…] Roedd yn anodd iawn […] ond] maen nhw'n oedolion, [felly] os ydyn nhw'n gwrthod […] alla i ddim gwthio ymlaen.” – Aelod o deulu neu gefnogwr rhywun y mae'n ofynnol iddo hunanynysu

“	Doedd fy mrodyr ddim yn gallu ei wneud ar eu pennau eu hunain […] bydden nhw'n taflu […] y prawf [i lawr, ac] yna mae'n fudr, onid yw? Felly, os na chefais i'r ateb yn gywir […] roedd llawer o wastraff.” – Aelod o deulu neu gefnogwr rhywun y mae'n ofynnol iddo hunanynysu

Roedd rhai cyfranwyr yn teimlo y gallai profion waethygu cyflyrau iechyd presennol. Un enghraifft oedd lle roedd profion i bob golwg yn sbarduno trawiadau epileptig. Er mwyn osgoi hyn, profodd y cyfranwyr hynny'r person arall yn llai aml ond cynyddodd eu profion eu hunain i sicrhau eu bod yn peri risg is o haint.

Cynorthwyo pobl hŷn i brofi

Dywedodd cyfranwyr wrthym fod angen i bobl hŷn â chyflyrau corfforol fel arthritis neu gryndod yn aml gael help ganddyn nhw i brofi. Roedd rhai cyfranwyr o'r farn y gallai profion fod wedi bod yn fwy cynhwysol i bobl â medrusrwydd llaw cyfyngedig er mwyn caniatáu iddynt ddefnyddio profion yn annibynnol.

“	Mae gan fy mam arthritis. Roedd plicio'r pethau bach hynny i ffwrdd yn anodd iawn, felly byddai wedi bod yn dda pe bai rhai ar gael i bobl ag anableddau corfforol eu defnyddio mewn gwirionedd.” – Gofalwr

Roedd aelodau teulu a gweithwyr gofal iechyd proffesiynol a oedd yn profi pobl hŷn â chyflyrau niwroseicolegol, fel dementia, yn ei chael hi'n heriol i wneud hynny oherwydd diffyg dealltwriaeth ymhlith y rhai a oedd yn cael eu profi ynghylch beth oedd profi a pham roedd ei angen.

“	Roeddwn i bob amser yn ei chael hi'n syml i mi fy hun, ond gallai cleifion fod yn dipyn o broblem, yn enwedig cleifion oedrannus â dementia […] Doedden nhw wir ddim yn deall beth oeddech chi'n ei wneud a pham.” – Person sy'n gweithio ym maes iechyd a gofal cymdeithasol

Profiadau goroeswyr cam-drin domestig

Clywsom gan gyfranwyr â phrofiadau o gam-drin domestig ac a oedd yn byw gyda phartner camdriniol yn ystod y pandemig. Mynegodd y cyfranwyr hyn sut roeddent yn teimlo dan bwysau gan eu partner i ddilyn neu beidio â dilyn canllawiau hunanynysu yn yr un modd ag yr oedd eu partner. Adroddwyd hefyd nad oedd partneriaid camdriniol yn gyffredinol yn ystyried canlyniadau peidio â chadw at ganllawiau (lle bo'n berthnasol). Weithiau roedd hyn yn rhoi plant yn y cartref mewn perygl, gan gynnwys y rhai a oedd hefyd yn agored i niwed yn glinigol, ynghyd ag eraill a ddaeth i gysylltiad â nhw y tu allan i'r cartref.

“

I mi roedd hyd yn oed yn anoddach oherwydd fy mod yn byw gyda phartner camdriniol oedd yn hunanol iawn ac nad oedd yn cadw at y rheolau, nid oedd yn meddwl eu bod yn berthnasol iddo. Ac felly, roeddwn i'n ceisio cadw fy mab yn ddiogel, yn ceisio brwydro ag ef, roedd yn gyfnod anodd iawn.” – Goroeswr cam-drin domestig

Stori Millie Rhannodd Millie gyda ni ei phrofiadau o wrthdaro gyda'i phartner camdriniol wrth geisio glynu wrth ganllawiau hunanynysu. Roedd hi'n ei chael hi'n heriol dilyn y rheolau pan deimlai ei bod hi'n dadlau'n gyson gyda'i phartner ynghylch a ddylent lynu wrthynt neu i ba raddau y dylent. Credai mai'r "peth iawn i'w wneud" oedd eu dilyn er nad oedd ef yn credu bod hyn bob amser yn wir.
“	Roedd yn rhwystredig oherwydd fe achosodd [drafod canllawiau hunanynysu gyda'i phartner] lawer o ddadleuon. Dywedodd fy mod i'n bod yn ddafad ac yn dilyn pawb, [ei fod] yn chwerthinllyd, nad oedd yn real, dim ond y llywodraeth yn ffugio pethau i'n rheoli ni… Ie, fe achosodd [dadlau am sut i gadw at y canllawiau] lawer o wrthdaro, yn bendant.”
Roedd Millie hefyd yn ofni y byddai ei mab, a oedd yn agored i niwed yn glinigol, yn dal Covid-19 oherwydd na fyddai'r aelwyd yn cadw at y canllawiau hunanynysu. Dywedodd wrthym fod ei phartner yn well ganddo flaenoriaethu ei lesiant dros lesiant y teulu, a bod hynny'n peri gofid iddi.
“	Dylai ef [ei mab] fod wedi bod yn y categori risg hwnnw. Ond fe wnaeth ei dad fy argyhoeddi nad oedd. Roedd e fel, 'Wel, nid yw e oherwydd nad yw e wedi cael diagnosis o asthma, nid yw e wedi cael diagnosis o asthma.' Rydw i fel, 'Ie, ond maen nhw'n ei drin am asthma, mae ganddo holl sgîl-effeithiau asthma. Maen nhw newydd ddweud na allant ei ddiagnosio'n gyfreithiol oherwydd mae'n rhaid ei fod yn hŷn.' [Dywedodd partner Millie] – 'Wel, felly, nid oes ganddo asthma, felly nid yw e yn y categori risg.' Rydw i fel, 'Wel, mae e, mewn gwirionedd.' Felly, ceisiais gymryd y rhagofalon ychwanegol hynny a'i ynysu'n ychwanegol. Teimlais fod ei dad yn ei roi mewn perygl. Mae'n [dull y partner o lynu wrth ganllawiau], fel, 'Wel, alla i ddim eistedd gartref,' roeddwn i'n, 'Wel, mae'r wlad gyfan yn eistedd gartref,' 'Wel, alla i [y partner] ddim gwneud hynny, mae'n rhaid i mi gael fy amser a'm lle.'”
Achosodd y cyfnodau o hunanynysu a ddigwyddodd ddadleuon pellach rhwng y cwpl gan fod yn rhaid iddynt aros gyda'i gilydd yn yr un tŷ. Gwnaeth hyn ddeinameg y cartref deimlo'n fwy llawn straen i Millie.
“	Roedd [hunanynysu] yn unig ac fe achosodd lawer mwy o ddadleuon. Hyd yn oed yn fwy nag o'r blaen. Roedd yn anodd. Pan oedd yn rhaid i ni [hunanynysu], roedd e'n [hunanynysu] weithiau. Ond yna fe achosodd fwy o ddadleuon oherwydd ein bod ni ar ben ein gilydd.”
Cofiai Millie achos lle cysylltodd yr ap olrhain cysylltiadau â hi ynglŷn â dod i gysylltiad agos â pherson a oedd wedi profi'n bositif am y feirws. Fodd bynnag, teimlai fod ei phartner wedi rhoi pwysau arni i beidio â hunanynysu, er bod y canllawiau'n argymell hynny.
“	Byddwn i dan bwysau i, [araith adroddwyd gan bartner] 'O, paid â bod yn hurt, dim ond nhw sy'n eich olrhain chi. Does dim angen i chi [hunan-]ynysu, dydych chi ddim wedi bod mewn cysylltiad. Mae'n debyg mai dim ond dyn y cerddon ni heibio iddo am dair eiliad y diwrnod o'r blaen ydyw.' Felly, roedd yna adegau pan oedd gofyn i mi [hunan-]ynysu'n dechnegol, ond wnaethon ni ddim oherwydd dywedodd e i beidio â gwneud hynny.”
Rhannodd Millie fod y math hwn o ymddygiad rheoli wedi parhau drwy gydol y pandemig a bod ceisio hunanynysu wedi bod yn anodd ac yn llawn straen. Roedd hi'n poeni'n arbennig am lesiant ei mab a'r risg iddo.

Roedd pobl sy'n gweithio i gefnogi goroeswyr cam-drin domestig neu'r rhai sydd mewn perygl o gam-drin, sy'n byw gartref, hefyd yn cofio pa mor ofidus oedd sefyllfaoedd iddynt. lle roedden nhw'n gwybod bod pobl yr effeithiwyd arnynt yn hunanynysu.

“

Dydw i ddim yn difaru dim am fy ngweithredoedd yn ystod y cyfnod hwnnw, ond dydw i ddim yn teimlo dim byd ond dirmyg ac weithiau casineb anferth at y bobl a honnir eu bod nhw'n gyfrifol am y wlad a wnaeth eu peth eu hunain tra roeddwn i'n gyrru o gwmpas fy ardal i wirio menywod a oedd bellach wedi'u dal gyda dynion camdriniol yn eu cartrefi, yn cynnal cyfarfodydd o ffôn neu liniadur mewn maes parcio oherwydd bod fy swyddfeydd wedi'u cloi i lawr ac ni allwn gyrraedd yn ôl i'm tŷ rhwng ymweliadau ac argyfyngau, tra roeddwn i'n cludo parseli bwyd brys i deuluoedd a oedd yn hunanynysu heb unrhyw gefnogaeth deuluol o gwmpas i'w helpu, tra roeddwn i'n ceisio sicrhau nad oedd plant yn cael eu brifo a'u cam-drin yn eu cartrefi. – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

6. Gwelliannau awgrymedig ar gyfer y dyfodol

Roedd y cyfranwyr yn cydnabod bod y system brofi, olrhain ac ynysu gyfan wedi'i rhoi ar waith yn gyflym ac o dan amgylchiadau eithriadol. Roedd llawer yn deall pwysigrwydd hynny, ac fe roddodd rywfaint o sicrwydd ynghylch rheoli lledaeniad y firws wrth iddynt ddod allan o'r cyfnod clo.

“

Roedd yn ffordd i bobl allu mynd allan. Roedd yn galluogi pobl i fynd allan, wyddoch chi, 'mewngofnodwch a gallwch chi gael bwyd yn y bwyty hwn'. Roedd yn golygu, os byddech chi'n dod i gysylltiad, y gallech chi [hunan-]ynysu, ac roedd bron â rhoi'r ysfa honno i chi ddweud, 'Mewn gwirionedd, dylwn i wneud prawf, mae'n debyg.'" – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Fodd bynnag, awgrymwyd nifer o welliannau, a drafodir yn y bennod hon.

Gwybodaeth a Chyfathrebu

Roedd cyfranwyr yn dymuno mwy o gysondeb ac eglurder ym mholisïau a negeseuon y llywodraeth. Dywedodd cyfranwyr eu bod yn ei chael hi'n anodd cadw i fyny â chanllawiau, yr oedd llawer yn teimlo eu bod yn newid yn barhaus (h.y. o amgylch gofynion a fframiau amser hunanynysu). Awgrymasant hefyd y byddai'r un canllawiau a gwybodaeth ar draws y gwledydd datganoledig wedi bod yn ddefnyddiol – yn enwedig i bobl ar y ffiniau a oedd yn gorfod cadw at y ddwy set o reolau, er enghraifft, (e.e. un set o reolau ar gyfer lle roeddent yn byw, un set o reolau ar gyfer lle roeddent yn gweithio).

“

Dw i'n meddwl bod rhaid i chi gael safon dros y DU. Ni allwch chi gael rhywbeth gwahanol ym [mhob gwlad yn y DU]. Pan fyddwch chi'n byw mor agos at ffin, gallech chi fod yn gweithio yn Lloegr ac yn byw yng Nghymru, neu i'r gwrthwyneb, ac mae gennych chi ddau ganllaw gwahanol.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

“

Roedd canllawiau/gwybodaeth y llywodraeth hefyd yn ddefnyddiol iawn. Nid oedd y beirniadaethau, a oedd yn aml yn seiliedig ar safbwyntiau gwleidyddol, o gymorth. Nid oedd cymariaethau cyson â'r Alban neu Ewrop neu ble bynnag yn ddefnyddiol – gellir defnyddio ystadegau mewn amrywiol ffyrdd camarweiniol.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Yn yr Alban, roedd rhai cyfranwyr yn gadarnhaol ynglŷn â chyfathrebu’r llywodraeth. Roedd hyn yn wir am ddiweddariadau cyffredinol am Covid-19 ond hefyd am y system brofi, olrhain ac ynysu gyfan. Helpodd negeseuon clir a rheolaidd gan swyddogion i feithrin hyder mewn pobl eu bod yn gwneud y peth iawn.

“

Dw i'n meddwl, dywedaf fod cyfathrebu yn hanfodol ond dw i'n meddwl mewn gwirionedd yn yr Alban, roedd y cyfathrebu'n dda. Roedd y Prif Weinidog yn dod ar y teledu bob dydd. Roedd swyddogion meddygol yn siarad bob dydd. Felly, dw i'n meddwl na allai pobl fod yn disgwyl dim mwy na hynny mewn gwirionedd ac roedd yn sefyllfa unigryw.” – Aelod o’r gymuned a gefnogodd bobl i hunanynysu

“	Yn yr Alban roedd y Llywodraeth yn dda am roi'r wybodaeth ac roeddwn i wir yn eu hedmygu am roi'r Alban a'i phobl yn gyntaf.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Roedd y bobl y clywsom ganddyn nhw hefyd eisiau atal gwybodaeth anghywir yn well am y system brofi, olrhain ac ynysu. gan y ystyriwyd bod hyn wedi dylanwadu ar ymddygiad.

“

Roedd llawer o gamwybodaeth a chamwybodaeth ynghylch ap Covid y GIG ar gyfer ffonau clyfar. Roeddwn i'n eithaf hapus i ddefnyddio'r ap oherwydd roeddwn i'n meddwl ei fod yn offeryn defnyddiol ond roedd llawer o bobl rwy'n eu hadnabod naill ai heb ei lawrlwytho neu wedi'i dynnu oddi ar eu ffonau clyfar oherwydd eu bod nhw'n meddwl bod y llywodraeth yn monitro eu symudiadau ac roedd rhywfaint o broblem gyda datblygiad yr ap. – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Clywsom sawl awgrym ynglŷn â sut y gallai gwybodaeth fod wedi bod yn haws i'w deall fel y byddai mwy o bobl yn defnyddio'r system olrhain cysylltiadau. Roedd hyn yn cynnwys gwybodaeth sydd ar gael mewn gwahanol ieithoedd sy'n berthnasol i gyd-destunau lleol drwy ganolfan alwadau gyda chyfieithwyr, a llythyrau drwy ddrysau i esbonio'r canllawiau. Awgrymodd pobl anabl y gallai fod wedi gwneud mwy o ddefnydd o fideos, delweddau a fformatau hawdd eu darllen (er enghraifft o fewn pecynnau prawf). Awgrymodd cyfranwyr a nododd eu bod yn Fyddar hefyd ddarparu gwybodaeth yn Iaith Arwyddion, i helpu'r gynulleidfa hon i ddeall yn well yr hyn a oedd yn ofynnol iddynt lynu wrth y system.

“

Pan gyrhaeddoch chi'r ganolfan brawf, roedd yn rhaid i chi wneud y prawf yn eich car ond dim ond lle i roi'r ffenestr i lawr ychydig oedd yno. Dw i'n meddwl y byddai cael cod QR wedi bod yn fantais efallai. Felly, gallwn i fod wedi defnyddio fy ffôn a chael yr holl gyfarwyddiadau hynny ar sut i wneud y prawf o god QR mewn Iaith Arwyddion, byddai hynny wedi bod yn anhygoel.” - Person byddar

Myfyriodd arweinwyr cymunedol y gallent fod wedi chwarae rhan fwy wrth ledaenu gwybodaeth am y system brofi, olrhain ac ynysu i'w cymunedau, a chefnogi ymlyniad. Roedd hyn oherwydd bod rhai grwpiau wedi cael trafferth deall y wybodaeth am y system profi, olrhain ac ynysu. Yn lle hynny, roeddent yn aml yn dibynnu mwy ar wybodaeth geiriol yn cael ei lledaenu yn eu cymuned. Awgrymodd arweinwyr cymunedol y byddent wedi gwerthfawrogi mwy o drafodaeth a deunyddiau am sut roedd y system yn gweithio fel y gallent wedyn ddosbarthu'r wybodaeth hon yn gywir a'i haddasu'n briodol ar gyfer eu cymunedau lleol. Dywedodd rhai cyfranwyr nad Saesneg oedd eu hiaith gyntaf, a'r rhai o gymunedau Sipsiwn a Theithwyr, y byddent wedi gwerthfawrogi mwy o gefnogaeth ymarferol wyneb yn wyneb.

“

Rydyn ni wedi ein hynysu, ac nid oes yr un ohonom yn llythrennog, allwn ni ddim darllen na ysgrifennu, ni ddaeth neb allan ac egluro i ni mewn gwirionedd, fel nyrs iechyd, neu rywun o'r proffesiwn iechyd, daeth allan a chael y sgwrs gyda ni, neu gyfarfod, dim ond un pell. Doedden ni ddim yn deall.” – Person o gefndir ethnig Roma

“	Ymlaen â’r ffordd… cefnogi hynny, ie, dyma beth rydych chi’n ei wneud, dyma beth rydych chi-, mewn taflen, sut rydych chi’n gwneud y prawf llif ochrol. Yr holl bethau hynny, pe bai rhywun yn dod ac yn dangos mai dyma beth rydych chi’n ei wneud.” – Person nad Saesneg yw ei iaith gyntaf

Hygyrchedd i'r bobl sydd wedi'u hallgáu'n ddigidol

Un gwelliant allweddol a awgrymodd cyfranwyr oedd mwy o hygyrchedd a chynhwysiant i bobl hŷn a phobl sydd wedi'u hallgáu'n ddigidol. Roeddent yn credu bod llawer o bobl wedi'u heithrio rhag defnyddio'r ap a fersiynau ar-lein (o'r system olrhain/o'r system archebu profion) oherwydd diffyg sgiliau neu fynediad at dechnoleg ddigidol. Byddent wedi hoffi gweld mwy o opsiynau ar gael fel canolfannau galwadau ffôn i archebu apwyntiadau, systemau nad ydynt yn seiliedig ar dechnoleg i ddarparu olrhain cysylltiadau ac ymateb mwy lleol yn enwedig mewn ardaloedd anghysbell neu wledig.

“

Dw i'n meddwl mai'r unig beth fyddwn i'n ei ddweud yw, rhyw fath o, ei wneud ychydig yn fwy hygyrch i'r henoed. Dydw i ddim yn gwybod sut y bydden nhw'n mynd ati i wneud hynny. Dw i'n meddwl bod llawer ohono'n amlwg yn mynd i fod yn gysylltiedig â ffonau clyfar ac apiau.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Gorfodi a Chydymffurfio

Myfyriodd cyfranwyr ar sut y byddent wedi hoffi gweld lefel uwch o gydymffurfiaeth y cyhoedd â'r system brofi, olrhain ac ynysu er mwyn teimlo'n sicr ei bod yn gweithio'n dda. Roedd rhai’n cydnabod bod hyn yn beth anodd i’w gyflawni a’i fod yn bosibl dibynnu ar y graddau yr oedd pobl yn teimlo’n gysylltiedig yn eu cymuned yn ogystal â’u hymdeimlad o gyfrifoldeb tuag at ei gilydd – ac roedd y safbwyntiau ar sut y gellid bod wedi gorfodi’r system brofi, olrhain ac ynysu’n well yn gymysg.

Clywsom gan rai cyfranwyr a awgrymodd orfodi a chosbau llymach am beidio â chydymffurfio, megis mwy o blismona, dirwyon uwch, a dedfrydau carchar. Fodd bynnag, roedd cydnabyddiaeth hefyd y byddai cosbau uwch wedi bod yn anodd eu gweithredu, er enghraifft cydnabod bod carchardai eisoes wedi'u gorboblogi ac efallai na fyddai pobl yn gallu talu dirwyon uwch, ac y byddent yn debygol o fod yn aneffeithiol o ganlyniad.

“

Pe bai'r dirwyon yn wirioneddol uchel, byddai pobl yn fwy tueddol o ufuddhau mwy ac felly, gorfodi… Roedd apiau gydag olrhain a chyswllt i gyd yno, ond sut roedd yn cael ei orfodi mewn gwirionedd? Pwy [oedd] mewn gwirionedd yn gorfodi'r rheolau hynny - a beth oedd y cosbau?” – Person sy'n gweithio gyda phlant

Roedd awgrymiadau hefyd ar gyfer archwilio cymhellion i wella ymlyniad yn hytrach na gosod cosbau am beidio â chymryd rhan. Fel arfer, roedd awgrymiadau'n canolbwyntio ar gymhellion ariannol.

“	…os ydych chi'n rhoi cymhelliant iddyn nhw ddilyn y rheol, yna maen nhw'n mynd i fod yn fwy tebygol o'i wneud…os ydych chi'n cynnig y cymhelliant cywir, dw i'n meddwl y gallwch chi gael y canlyniad cywir.” – Gofalwr

Awgrymodd rhai cyfranwyr hefyd y gallai fod wedi gwneud mwy o ymdrechion i addysgu'r cyhoedd am yr angen am y system brofi, olrhain ac ynysu fel bod mwy o gefnogaeth i'r system a fyddai, yn eu barn nhw, wedi golygu y byddai mwy o bobl wedi'i defnyddio.

“

Mae wir yn eu haddysgu nhw, dim ond atgoffa pobl, 'Edrychwch, dyma beth sy'n digwydd.' Fel, cartrefi nyrsio a phethau, gallech chi weld hynny ar y teledu. Rhaid i chi hunanynysu oherwydd eich bod chi'n delio â bywydau pobl. Felly, byddai'n bwysig iawn cadw at yr holl reolau, gan wneud y rheolau, y canlyniadau, a'r erlyniad felly ceisio rhoi'r ofn ar bobl gyda hynny.” – Person a gafodd gymorth iechyd meddwl

Gwelliannau i brofi

Yn gyffredinol, roedd cyfranwyr yn teimlo bod prosesau profi yn gweithio'n dda. Rhoddodd y profion sydd ar gael yn eang ac am ddim bwyslais ar ddifrifoldeb Covid-19 ac roeddent yn cael eu gwerthfawrogi.

Canolbwyntiodd gwelliannau i elfen brofi'r system ar wneud y profion hyd yn oed yn fwy ar gael yn ehangach ac yn haws i'w cyrchu. Roedd un o'u hawgrymiadau – i brofion gael eu danfon i'r cartref – eisoes ar gael yn ystod y pandemig. Mae hyn yn dangos y gallai fod wedi bod mwy o argaeledd, neu hyrwyddo danfon profion i bobl adref. Awgrymodd cyfranwyr hefyd y byddai sefydlu canolfannau profi llai mewn mwy o leoliadau, ac felly'n agosach at adref fel y gallai pobl deithio pellteroedd byrrach i gael prawf wedi bod yn ddefnyddiol.

Roedd llawer o gyfranwyr o'r farn bod y cyfarwyddiadau ar gyfer profi yn hawdd i'w deall. Fodd bynnag, roedd awgrymiadau hefyd ar sut y gellid eu gwella: er enghraifft, trwy ddefnyddio a hyrwyddo cyfarwyddiadau lluniau a fideo i esbonio sut i weinyddu profion PCR a LFTs. Roedd y rhai yn y gymuned Fyddar a phobl nad oeddent yn siarad Saesneg yn dda yn teimlo y byddai hyn yn gwella hygyrchedd.

Gwelliannau i olrhain cysylltiadau

Wrth fyfyrio ar olrhain cysylltiadau, dywedodd llawer o gyfranwyr wrthym fod y syniad yn dda mewn egwyddor, a bod y system yn syml – yn enwedig i’r rhai oedd yn gyfforddus â defnyddio apiau a thudalennau gwe. Fodd bynnag, roedd cyfranwyr yn gyffredinol yn teimlo nad oedd y system yn gweithio'n dda yn ymarferol. Roedd hyn yn bennaf oherwydd canfyddiad o ymlyniad gwael gan eraill, eu diffyg cydymffurfio eu hunain, a'r diffygion yn y system a brofasant (a drafodwyd yn gynharach).

“

Beth yw pwynt 10% o'r boblogaeth yn cael yr ap ac yn rhoi'r rhif ffôn cywir a phopeth ac yn cael gwybod i [hunan-]ynysu, pan efallai nad yw 90% o bobl yn gwneud hynny, felly mae naill ai'n bopeth i mewn neu'n bopeth allan. Mae'n dod yn dipyn o nonsens fel arall, i mi.” – Cyfrannwr Mae Every Story Matters

Roedd y rhan fwyaf o'r awgrymiadau ar gyfer gwelliannau yn canolbwyntio ar ffyrdd o sicrhau bod y system yn fwy penodol i achosion unigol. Er enghraifft, roedd cyfranwyr eisiau mwy o eglurder ynghylch beth oedd cyswllt uniongyrchol ac anuniongyrchol er mwyn iddynt allu cymryd camau gweithredu yn unol â hynny. Gallai hyn gynnwys gwybodaeth gyflym a chywir am amser a lleoliad cyswllt y gallai pobl ei chysylltu'n uniongyrchol â ble roeddent wedi bod a gyda phwy roeddent wedi bod. Roeddent yn teimlo y byddai hyn yn annog mwy o ymddiriedaeth yn y system.

“

Efallai pe bai'n system â llwybrau. Felly, yn y bôn, byddech chi'n rhoi eich manylion i mewn, pa ddyddiad y cawsoch chi brawf positif a beth bynnag. Ac fe weithiodd allan i chi. Roedd yn fwy penodol i'ch achos yn hytrach na dim ond gwybodaeth gyffredinol yr oeddent yn ei rhoi allan yna ac yn agored i gamddehongli. – Person sy'n gweithio ym maes iechyd a gofal cymdeithasol

Roedd yna hefyd rai awgrymiadau ar gyfer canllawiau mwy personol a ddarperir gyda hysbysiad cyswllt. Er enghraifft, darparu dyddiad penodol pryd y dylai hunanynysu ddod i ben, neu'r canllawiau sy'n ystyried eu statws brechu. Enghraifft arall o'r cyswllt personol hwn oedd cael ffordd o adnabod gweithwyr rheng flaen, fel nad ydyn nhw'n cael eu hysbysu'n gyson.

“

Dychmygwch eich bod wedi cael yr ap. Rydych wedi bod yn sâl, wedi cael prawf positif. Yna bydd yr ap yn dweud wrthych, 'Iawn, mae angen i chi hunanynysu hyd at y cyfnod hwn o amser a phrofi eto ar y dyddiad hwn, ac mae'r wybodaeth hon yn benodol i chi a chi yn unig.' Yn hytrach na bod yn eithaf anwadal o ran pryd mae'r dyddiadau'n cyfateb. – Person sy'n gweithio ym maes iechyd a gofal cymdeithasol

Roedd awgrymiadau eraill yn cynnwys gallu dewis dewisiadau cyswllt, fel y gallai pobl optio allan o alwadau oer, er enghraifft.

Gwelliannau i hunanynysu

At ei gilydd, roedd cyfranwyr o'r farn bod rhan ynysu'r system yn angenrheidiol i gyfyngu ar ledaeniad y firws. Roedd gwelliannau i hunanynysu yn canolbwyntio'n bennaf ar wahanol ffyrdd o roi cefnogaeth i bobl sy'n hunanynysu.

Un o'r prif flaenoriaethau i lawer o gyfranwyr oedd cefnogi pobl oedd yn hunanynysu gyda'r effeithiau yr oedd yn eu cael ar eu hiechyd meddwl a'u pryder. Nid oedd llawer yn gallu rhoi enghreifftiau penodol o ba welliannau y gellid eu gwneud o ran cymorth iechyd meddwl, ond byddent wedi hoffi gweld mwy o gymorth yn enwedig i unigolion agored i niwed a'r rhai sy'n byw ar eu pen eu hunain, er mwyn gwneud y cyfnod hwn yn haws i'w reoli. Dywedodd y rhai a wnaeth awgrymiadau y gallai gwella mynediad at therapi ar-lein neu gysylltu â phobl (e.e. dros y ffôn) wrth iddynt hunanynysu i helpu gydag unigrwydd fod wedi helpu. Roedd tynnu ar gymorth cymunedol i estyn allan at bobl sy'n hunanynysu yn un ffordd y awgrymodd cyfranwyr y gellid bod wedi cyflawni hyn.

“

Dw i'n meddwl, os byddai sefyllfa fel 'na byth yn ailadrodd ei hun, rhaid i mi ddweud nad yw'n digwydd, ond os bydd yn digwydd, dylai fod mwy o flaenoriaeth i iechyd meddwl, dw i'n credu, oherwydd dw i'n meddwl nid yn unig i mi fy hun ond o'r hyn dw i'n ei ddeall, roedd iechyd meddwl ar ei isaf erioed ar draws y gwahanol oedrannau. Doedd dim digon o adnoddau." – Person nad Saesneg yw ei iaith gyntaf

Byddai rhai cyfranwyr hefyd wedi hoffi cael gwell cymorth ariannol i unigolion oedd ei angen yn ystod hunanynysu. Roedd hyn yn cynnwys cymorth ariannol i bobl na allent weithio tra'n hunanynysu ac nad oeddent yn cael tâl salwch gan eu cyflogwyr.

“	Mae'n debyg, pe bai'n rhaid i chi [hunan-]ynysu, y byddech chi'n dal i gael eich talu, yn hytrach na - mae yna lawer iawn o bobl yn y diwydiant nad oes ganddyn nhw dâl salwch, felly os oes rhaid i chi [hunan-]ynysu am ba bynnag reswm, ni chawsant eu talu am bythefnos.” – Gofalwr

Awgrymodd cyfranwyr hefyd y gallai hyrwyddo gwybodaeth am ba gymorth ariannol sydd ar gael a sut i gael mynediad at y cymorth hwn fod wedi bod yn well. – roedd hyn yn arbennig o wir yn achos cyfranwyr nad Saesneg oedd eu hiaith gyntaf.

“

I mi, [yr hyn y gellid ei wella] oedd mwy o wybodaeth, fel gwybodaeth ragweithiol, fel rydych chi'n sôn, y cymorth gyda bwyd, doeddwn i ddim yn gwybod llawer mewn gwirionedd a'r gefnogaeth ar gyfer cymorth ariannol, roeddwn i'n gwybod bod gan rai pobl ond wnes i byth ddeall, doeddwn i byth yn gwybod sut maen nhw'n ei gael.” – Person nad Saesneg yw ei iaith gyntaf

7. Atodiad

Cwmpas dros dro Modiwl 7

Mae'r cwmpas dros dro Modiwl 7 fe'i defnyddiwyd i arwain sut roedden ni'n gwrando ar bobl ac yn dadansoddi eu straeon.

Bydd y modiwl hwn yn edrych ar, ac yn gwneud argymhellion ar, y dull o brofi, olrhain ac ynysu a fabwysiadwyd yn ystod y pandemig yng Nghymru, Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon o fis Ionawr 2020 tan 28 Mehefin 2022. Mae hyn yn cynnwys Profi ac Amddiffyn (Yr Alban), Profi ac Olrhain (Lloegr), Profi, Olrhain, Amddiffyn (Cymru) a Phrofi, Olrhain ac Amddiffyn (Gogledd Iwerddon).

Bydd y modiwl yn ystyried y polisïau a'r strategaethau a ddatblygwyd a'u defnyddio i gefnogi'r system brofi, olrhain ac ynysu gan lywodraeth y DU a'r gweinyddiaethau datganoledig. Bydd yn ystyried y penderfyniadau a wnaed gan gyrff allweddol, opsiynau neu dechnolegau eraill a oedd ar gael a ffactorau a allai fod wedi dylanwadu ar gydymffurfiaeth y cyhoedd.

Yn benodol, bydd y modiwl hwn yn archwilio:

1. Y polisïau a'r strategaethau profi, olrhain ac ynysu a ddatblygwyd a'u defnyddio, gan ystyried modelu, capasiti'r systemau drwy gydol y pandemig a'r rhesymeg, y priodoldeb a'r data sydd ar gael ar gyfer penderfyniadau gweinyddiaethau'r DU a'r gweinyddiaethau datganoledig ac ystyriaethau polisi ffiniau ehangach.
2. Argaeledd, defnydd ac effeithiolrwydd gwahanol dechnolegau, polisïau a strategaethau profi, olrhain ac ynysu gan gynnwys profion llif ochrol a PCR (adwaith cadwyn polymerase), profi am amrywiadau, olrhain cysylltiadau digidol a thechnegau profi eraill.
3. Strwythur y system brofi, olrhain ac ynysu a'r cyrff allweddol sy'n ymwneud â gwneud penderfyniadau yn y DU a'r gweinyddiaethau datganoledig. Bydd yn cynnwys effeithiolrwydd ac effaith y modelau a fabwysiadwyd, y defnydd o'r sector preifat a sefydliadau eraill a'r gost.
4. Gorfodi gweithdrefnau profi, olrhain ac ynysu a ffactorau sy'n dylanwadu ar gydymffurfiaeth, megis digonolrwydd ac ymddiriedaeth mewn negeseuon, cymorth ariannol ac ymarferol i'r rhai y mae'n ofynnol iddynt hunanynysu ac argaeledd a defnydd data wrth wneud penderfyniadau.
5. Cadw seilwaith, capasiti ac ymchwil i wella a datblygu cynlluniau profi, olrhain ac ynysu ar gyfer pandemigau yn y dyfodol.

Sut roedd pobl yn rhannu eu stori gyda ni

Mae tair ffordd wahanol y gwnaethom gasglu straeon pobl ar gyfer Modiwl 7:

Ffurflen ar-lein

Gwahoddwyd aelodau'r cyhoedd i gwblhau a ffurflen ar-lein drwy wefan yr Ymchwiliad (cynigiwyd ffurflenni papur hefyd i gyfranwyr a'u hychwanegu drwy'r ffurflen ar-lein i'w dadansoddi). Gofynnodd hyn iddynt ateb tri chwestiwn eang, penagored am eu profiad pandemig. Y cwestiynau hyn oedd:

• Dywedwch wrthym am eich profiad
• Dywedwch wrthym am yr effaith arnoch chi a'r bobl o'ch cwmpas
• Dywedwch wrthym beth rydych chi'n meddwl y gellid ei ddysgu

Roedd y ffurflen yn gofyn cwestiynau demograffig eraill i gasglu gwybodaeth gefndir amdanynt (fel eu hoedran, rhyw ac ethnigrwydd). Mae'r ymatebion i'r ffurflen ar-lein yn cael eu cyflwyno'n ddienw.

Yn ôl ei natur, y rhai a gyfrannodd at y ffurflen ar-lein oedd y rhai a ddewisodd wneud hynny, a dim ond yr hyn yr oeddent yn gyfforddus ag ef a rannodd.

Ar gyfer Modiwl 7, dadansoddwyd 44,775 o straeon yn ymwneud â system profi, olrhain ac ynysu Covid-19. Roedd hyn yn cynnwys 36,879 o straeon o Loegr, 3,665 o'r Alban, 3,783 o Gymru a 1,973 o Ogledd Iwerddon (roedd cyfranwyr yn gallu dewis mwy nag un genedl yn y DU yn y ffurflen ar-lein, felly bydd y cyfanswm yn uwch na nifer yr ymatebion a dderbyniwyd).

Dadansoddwyd yr ymatebion trwy brosesu iaith naturiol (NLP), sy'n defnyddio dysgu peirianyddol i helpu i drefnu'r data mewn ffordd ystyrlon. Yna defnyddir cyfuniad o ddadansoddiad algorithmig ac adolygiad dynol i archwilio'r straeon ymhellach.

Mae'r dadansoddiad NLP yn nodi patrymau iaith ailadroddus o fewn data testun rhydd. Yna mae'n grwpio'r data hwn yn 'bynciau' yn seiliedig ar dermau neu ymadroddion sy'n gysylltiedig yn gyffredin â'r pwnc hwnnw (er enghraifft, gallai'r iaith a ddefnyddir mewn brawddeg am bryder fod yn debyg iawn i'r iaith a ddefnyddir wrth siarad am iselder, sy'n cael ei grwpio'n bwnc ar iechyd meddwl). Fe'i gelwir yn ddull 'o'r gwaelod i fyny' o ddadansoddi testun gan ei fod yn mynd ati i'r data heb unrhyw ragdybiaethau am y pynciau y mae'n eu cynnwys, yn hytrach mae'n caniatáu i bynciau ddod i'r amlwg yn seiliedig ar gynnwys y testun.

Dewiswyd straeon i'w cynnwys yn y model pwnc mewn dwy ffordd. Yn gyntaf, cymerwyd yr holl ymatebion i bob cwestiwn o'r ffurflen ar-lein a thynnwyd data gwag. Yn ail, hidlwyd yr ymatebion yn seiliedig ar eu perthnasedd i Fodiwl 7.

Ystyriwyd bod straeon yn berthnasol os oedd y rhai a’u rhannodd wedi dewis unrhyw un o’r ymatebion isod i’r cwestiwn ‘Beth hoffech chi ddweud wrthym amdano?’:

• Byw gyda Covid Hir;
• Gwybodaeth swyddogol y llywodraeth, er enghraifft, cyngor ar hunanynysu gartref
• Profi a brechiadau Covid-19;
• Gwasanaethau iechyd, er enghraifft y GIG neu HSCNI (Iechyd a Gofal Cymdeithasol Gogledd Iwerddon), gan gynnwys meddygfeydd teulu;
• Gofal, er enghraifft, cartrefi gofal neu ofal cymdeithasol;
• Bywyd bob dydd, er enghraifft, gwyliau, mynd allan, siopa neu chwaraeon;
• Iechyd meddwl, er enghraifft, teimlo'n drist, yn flin, yn bryderus neu'n llawn straen;
• Addysg, er enghraifft ysgol neu brifysgol;
• Cael Covid-19; a
• Cymuned, er enghraifft, cymdogion neu weithdai.

Ar ôl nodi data perthnasol, rhedwyd model pwnc fesul cwestiwn. Nododd hwn gyfanswm o 193 o bynciau ar draws yr holl ymatebion yn C1, 240 yn C2, a 221 yn C3. Gan y gallai cyfranwyr ddewis ymatebion lluosog i'r cwestiwn 'Beth hoffech chi ddweud wrthym amdano?' roedd yn bosibl bod yr ymatebion a ddewiswyd i'w cynnwys yn cynnwys data nad oedd yn berthnasol i Fodiwl 7. Am y rheswm hwn, yn dilyn y modelu pwnc cychwynnol, adolygodd y tîm ymchwil yn Ipsos yr holl bynciau am berthnasedd a thynnu pynciau nad oeddent yn berthnasol i Fodiwl 7 o gam olaf y dadansoddiad. Gadawodd hyn gyfanswm o 57, 131 a 57 o bynciau fesul cwestiwn yn y drefn honno. Mae hyn yn golygu bod 57 o bynciau yn eistedd o fewn 13 thema gyffredinol. I ddangos y themâu hyn, fe'u disgrifir yn Atodiad 1 isod.

Ar ôl tynnu pynciau nad oeddent yn berthnasol i Fodiwl 7, cynhaliwyd dadansoddiad ffactorau ystadegol i fapio perthnasoedd rhwng pynciau a'u grwpio yn seiliedig ar dermau sy'n digwydd yn gyffredin wrth ymyl neu'n agos at ei gilydd. Er enghraifft, cafodd pynciau sy'n sôn am ddiffyg ymddiriedaeth yn y llywodraeth, diffyg ymddiriedaeth yn y cyfryngau eu grwpio'n awtomatig i mewn i ffactor am ddiffyg ymddiriedaeth mewn naratifau prif ffrwd. Cynhyrchodd y dadansoddiad ffactorau 17 ffactor cyffredinol ar draws y 57 pwnc perthnasol yn Ch1, 22 ffactor yn Ch2, a 17 ffactor yn Ch3.

Yn dilyn y modelu pynciau a'r dadansoddiad ffactorau, cynhyrchwyd ffrâm god yn seiliedig ar y pynciau hynny a oedd yn berthnasol i Fodiwl 7. Roedd hyn yn cynnwys adolygiad dynol o'r geiriau a'r ymadroddion mwyaf cyffredin, yn y set ddata lawn ac o fewn pob pwnc, er mwyn nodi allweddeiriau a phatrymau y gellid eu defnyddio i grwpio straeon yn bynciau ac is-bynciau priodol. Wrth wneud hynny, rhoddodd hyn fesuriad llawer mwy cywir i'r tîm ymchwil o faint ac elfennau pynciau, er mwyn llywio'r dull dadansoddi.

Gan fod mwy o bobl wedi rhannu eu stori gyda'r Ymchwiliad rhwng y modelu pynciau a'r paru allweddeiriau, darparwyd set ychwanegol o straeon i Ipsos ar gyfer y cam olaf hwn o'r dadansoddiad. At ei gilydd, cynhwyswyd 44,775 o straeon ar y pwynt hwn, ac nid oedd y rhain bellach yn cael eu hidlo gan y cwestiwn 'Beth hoffech chi ddweud wrthym amdano?'. Gwnaed y penderfyniad hwn i sicrhau bod yr holl straeon perthnasol wedi'u cofnodi, yn seiliedig ar y geiriau a ddefnyddiodd pobl.

Yna adolygodd ymchwilwyr y gwahanol bynciau a oedd yn berthnasol i Fodiwl 7 i archwilio'r straeon. Daethpwyd â'r rhain ynghyd â straeon a rannwyd gyda'r Ymchwiliad mewn ffyrdd eraill (a ddisgrifir isod) i'w cynnwys yn y cofnod hwn.

Mae’r diagram isod yn dangos y themâu sydd wedi’u cynnwys yn y ffurflen ar-lein a’r nifer o weithiau y soniodd cyfrannwr am bob thema yn eu hymateb. Mae maint pob bloc yn cynrychioli nifer yr ymatebion sy'n gysylltiedig â'r thema. Sylwch y gallai cyfranwyr fod wedi crybwyll themâu lluosog yn eu hymateb ac y gallant felly gael eu cyfrif nifer o weithiau.

Atodiad 1: Themâu NLP

Mae'r diagram yn dangos pa themâu cyffredinol a grybwyllwyd gan gyfranwyr yn y ffurflen ar-lein a pha mor aml y daeth themâu i'r amlwg. Mae blociau mwy yn golygu bod thema wedi'i chrybwyll gan fwy o gyfranwyr.

Digwyddiadau gwrando

Ar adeg ysgrifennu'r cofnod hwn, tîm Mae Pob Stori'n Bwysig teithiodd i 33 o drefi a dinasoedd ledled Lloegr, Cymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon, i roi cyfle i bobl rannu eu profiad o’r pandemig yn bersonol yn eu cymunedau lleol. Cynhaliwyd digwyddiadau gwrando yn y lleoliadau canlynol:

• Belfast
• Birmingham
• Blackpool
• Bournemouth
• Bradford
• Brighton
• Llanfair-ym-Muallt
• Carlisle
• Caerdydd
• Derry/ Llundain Derry
• Caeredin
• Enniskillen
• Caerwysg
• Folkestone
• Glasgow
• Inverness
• Ipswich
• Caerlŷr
• Lisburn
• Llundain
• Llandudno
• Luton
• Milton Keynes
• Middlesborough
• Casnewydd
• Norwich
• Oban
• Paisley
• Preston
• Rhuthun
• Sgegness
• Stockton-on-Tees
• Wrecsam

Cynhaliwyd sesiynau gwrando rhithwir hefyd lle'r oedd y dull hwnnw'n cael ei ffafrio. Roedd hyn yn cynnwys teuluoedd ac unigolion mewn galar, pobl sy'n byw gyda Covid Hir, teuluoedd sy'n agored i niwed yn glinigol, pobl anabl, grwpiau ieuenctid, gofalwyr, ffoaduriaid, pobl o gefndiroedd lleiafrifoedd ethnig a gweithwyr gofal iechyd proffesiynol. Ysgrifennwyd adroddiadau crynodeb byr ar gyfer pob digwyddiad, rhannwyd hwy gyda chyfranogwyr y digwyddiad a'u defnyddio i lywio'r ddogfen hon.

Gwrando wedi'i dargedu

Comisiynwyd consortiwm o arbenigwyr ymchwil cymdeithasol a chymunedol gan Every Story Matters i gynnal cyfweliadau manwl a grwpiau trafod i ddeall profiadau grwpiau penodol, sef y rhai â chyflyrau iechyd penodol a allai fod wedi effeithio ar eu gallu i hunanynysu, gan gynnwys cyflyrau iechyd corfforol a meddyliol ac anableddau, yn ogystal ag aelodau o'r teulu neu gefnogwyr y rhai y mae'n ofynnol iddynt hunanynysu, y rhai â chyfrifoldebau gofalu, ac aelodau o grwpiau cymunedol a sefydlwyd i helpu pobl i hunanynysu. Canolbwyntiodd y cyfweliadau a'r grwpiau trafod hyn ar y Llinellau Ymholi Allweddol (KLOEs) ar gyfer Modiwl 7At ei gilydd, cyfrannodd 340 o bobl ledled Lloegr (160), yr Alban (71), Cymru (57) a Gogledd Iwerddon (52) yn y ffordd hon rhwng Gorffennaf a Hydref 2024. Mae hyn yn cynnwys 217 o gyfweliadau manwl gyda:

• Pobl â chyflyrau iechyd penodol a allai fod wedi effeithio ar eu gallu i brofi neu hunanynysu, gan gynnwys cyflyrau iechyd corfforol a meddyliol ac anableddau.
• Aelodau o'r teulu neu gefnogwyr y rhai y mae angen iddynt hunanynysu (yn enwedig y rhai sy'n cefnogi pobl hŷn, y rhai â chyflyrau iechyd sy'n bodoli eisoes, neu'r rhai sy'n agored i niwed yn glinigol neu sy'n cael eu gwarchod).
• Pobl â chyfrifoldebau gofalu.
• Pobl sy'n byw mewn llety gorlawn neu gyfyng.
• Pobl o gymunedau Sipsiwn, Roma a Theithwyr a phobl Nomadig.

Cynhaliwyd yr holl gyfweliadau manwl a grwpiau trafod gan ymchwilwyr hyfforddedig a ddilynodd ganllaw trafod. Lle bo angen, byddai ymchwilwyr yn holi cyfranwyr am ragor o wybodaeth am eu profiad. Parhaodd pob cyfweliad hyd at 60 munud a pharhaodd yr holl grwpiau ffocws hyd at 90 munud. Recordiwyd, trawsgrifiwyd a chodiwyd a dadansoddwyd y cyfweliadau a'r canllawiau trafod trwy adolygiad dynol i nodi themâu allweddol sy'n berthnasol i Linellau Ymholi Allweddol (KLOEs) Modiwl 7.

Mae'r tablau isod yn amlinellu nifer y cyfweliadau a'r grwpiau trafod ar draws y cyhoedd yn gyffredinol a chyda phobl a gafodd eu heffeithio'n anghymesur gan Covid-19 mewn perthynas â'r System Profi, Olrhain ac Ynysu.

Atodiad 2: Ysgogiad amserlen a ddefnyddir mewn grwpiau trafod

Prif ddigwyddiadau profi Covid-19